Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(wprowadzenie, tłumaczenie, analiza syntaktyczna, objaśnienia)
Andrzej Babkiewicz
(wyszukanie i dygitalizacja tłumaczeń)
Adam Pudło
पुरुषसूक्त
Puruṣa-sūkta
RV 10.90 Hymn o Człowieku
ṛṣi – Nārāyaṇa
devatā – Puruṣa
chanda – anuṣṭup, triṣṭup (13)
Tłumaczenia:
 |
Jan Hanusz. Recenzja książki Maurycego Straszewskiego „Powstanie i rozwój pessymizmu w Indyach”, zamieszczona w: Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi; t. 4, s. 129-144, Warszawa 1885; str. 138-139.
Tłumaczenie na podstawie przekładu Alfreda Ludwiga i oryginału sanskryckiego. |
 |
Stanisław Franciszek Michalski. Hymny Rigwedy; Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971; str. 15. |
 |
Marta Kudelska. „Puruszasutka – kosmogoniczny mit o stworzeniu świata z człowieka”; w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego MCCLVII, Studia Religiologica Z. 35, 2002. |
 |
Cezary Galewicz. W: Filozofia Wschodu, wybór tekstów; pod red. Marta Kudelska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002 (str. 15-17). |
 |
Bogusław Koc. „Hymny wedyjskie: Słowo i Mowa”, w: Studia Indologiczne 10 (2003), s. 117-119. |
 |
Joanna Jurewicz. Wędrówka za przestrzenią. Wybrane hymny Rygwedy; Elipsa, Warszawa 2013, str.238-240. |
 |
Maria Krzysztof Byrski. „Hinduizm wedyjski i chrześcijaństwo – bliźniaczo różne myśli religijno-filozoficzne”, w: Wratislaviensium Studia Classica VI-VII (XXXVII-XXXVIII) Wrocław 2017-2018). |
 |
Andrzej Babkiewicz (indika 2024). |
सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात् |
स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिष्ठद् दशाङ्गुलम् ||१०.९०.१||
sahasra-śīrṣā puruṣaḥ
sahasrākṣaḥ sahasra-pāt |
sa bhūmiṃ viśvato vṛtvā-
-tyatiṣṭhad daśāṅgulam ||10.90.1||
Tysiącgłowy jest ów człowiek,
tysiącoki, ma stóp tysiąc.
Ziemię okrył z każdej strony
i na dziesięć sterczy palców.
पुरुष एवेदं सर्वं यद् भूतं यच् च भव्यम् |
उतामृतत्वस्येशानो यद् अन्नेनातिरोहति ||१०.९०.२||
puruṣa evedaṃ sarvaṃ
yad bhūtaṃ yac ca bhavyam |
utāmṛtatvasyeśāno
yad annenātirohati ||10.90.2||
Człowiek jeno jest tym wszystkim –
co powstało, co powstanie.
Panem on nieśmiertelności,
tym, co wzrasta dzięki jadłu.
एतावान् अस्य महिमातो ज्यायांश् च पूरुषः |
पादो ऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपाद् अस्यामृतं दिवि ||१०.९०.३||
etāvān asya mahimā-
-to jyāyāṃś ca pūruṣaḥ |
pādo 'sya viśvā bhūtāni
tripād asyāmṛtaṃ divi ||10.90.3||
Taki właśnie jest potężny!
I od tego człowiek większy.
Stopą jego wszystkie byty,
trzema w niebie nieśmiertelność.
त्रिपाद् ऊर्ध्व उदैत् पुरुषः पादो ऽस्येहाभवत् पुनः
ततो विष्वं व्यक्रामत् साशनानशने अभि ||१०.९०.४||
tripād ūrdhva udait puruṣaḥ
pādo 'syehābhavat punaḥ
tato viṣvaṃ vyakrāmat
sāśanānaśane abhi ||10.90.4||
Trzy ku górze uniósł człowiek,
jedna stopa tu powstała.
Z niej wykroczył ku wszystkiemu,
co jest z jadłem i bez jadła.
तस्माद् विराड् अजायत विराजो अधि पूरुषः |
स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद् भूमिम् अथो पुरः ||१०.९०.५||
tasmād virāḍ ajāyata
virājo adhi pūruṣaḥ |
sa jāto atyaricyata
paścād bhūmim atho puraḥ ||10.90.5||
Z niego Wiradź się zrodziła,
a z Wiradźi zaś nadczłowiek.
On zrodzony zdominował
Ziemię z przodu oraz z tyłu.
यत् पुरुषेण हविषा देवा यज्ञम् अतन्वत |
वसन्तो अस्यासीद् आज्यं ग्रीष्म इध्मः शरद् धविः ||१०.९०.६||
yat puruṣeṇa haviṣā
devāyajñamatanvata |
vasanto asyāsīdājyaṃ
grīṣmaidhmaḥ śarad dhaviḥ||10.90.6||
Bogowie obiatą-człekiem
gdy ofiarę odprawiali
wiosna była masłem czystym,
lato – drwem, obiatą – jesień.
तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन् पुरुषं जातम् अग्रतः |
तेन देवा अयजन्त साध्या ऋषयश् च ये ||१०.९०.७||
taṃ yajñaṃ barhiṣi praukṣan
puruṣaṃ jātam agrataḥ |
tena devā ayajanta
sādhyā ṛṣayaś ca ye ||10.90.7||
Więc na ściółce go spryskali,
człeka, co się pierwszy zrodził.
Ofiarę złożyli z niego
bogi, wieszcze i sadhjowie.
तस्माद् यज्ञात् सर्वहुतः सम्भृतं पृषदाज्यम् |
पशून् तांश् चक्रे वायव्यान् आरण्यान् ग्राम्याश् च ये ||१०.९०.८||
tasmād yajñāt sarva-hutaḥ
sambhṛtaṃ pṛṣadājyam |
paśūn tāṃś cakre vāyavyān
āraṇyān grāmyāś ca ye ||10.90.8||
Z tej ofiary wszechwylanej
zebrano pstrokate masło
i zwierzęta on uczynił
w lasach, w wioskach i powietrzne.
तस्माद् यज्ञात् सर्वहुत ऋचः सामानि जज्ञिरे |
छन्दांसि जज्ञिरे तस्माद् यजुस् तस्माद् अजायत ||१०.९०.९||
tasmād yajñāt sarvahuta
ṛcaḥ sāmāni jajñire |
chandāṃsi jajñire tasmād
yajus tasmād ajāyata ||10.90.9||
Z tej ofiary wszechwylanej
powstały samany, ryći,
z niej zrodziły się też metra,
a i jadźus z niej zaistniał.
तस्माद् अश्वा अजायन्त ये के चोभयादतः |
गावो ह जज्ञिरे तस्मात् तस्माज् जाता अजावयः ||१०.९०.१०||
tasmād aśvā ajāyanta
ye ke cobhayā-dataḥ |
gāvo ha jajñire tasmāt
tasmāj jātā ajāvayaḥ ||10.90.10||
Z niej się konie narodziły,
stwory o dwóch rzędach zębów,
z niej powstało także bydło,
kozy, owce z niej zrodzone.
यत् पुरुषं व्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् |
मुखं किम् अस्य कौ बाहू का ऊरू पादा उच्येते ||१०.९०.११||
yat puruṣaṃvyadadhuḥ
katidhā vyakalpayan |
mukhaṃ kim asya kau bāhū
kā ūrū pādāucyete ||10.90.11||
Gdy człowieka rozdzielili,
ile części wyznaczyli?
Jak nazwali jego usta?
Jak ramiona, lędźwie, stopy?
ब्राह्मणो ऽस्य मुखम् आसीद् बाहू राजन्यः कृतः |
ऊरू तद् अस्य यद् वैश्यः पद्भ्यां शूद्रो अजायत ||१०.९०.१२||
brāhmaṇo 'sya mukham āsīd
bāhū rājanyaḥ kṛtaḥ |
ūrū tad asya yad vaiśyaḥ
padbhyāṃ śūdro ajāyata ||10.90.12||
Jego usta – oto bramin,
z ramion jego władca powstał,
przyrodzeniem jest wytwórca,
ze stóp sługa się narodził.
चन्द्रमा मनसो जातश् चक्षोः सूर्यो अजायत |
मुखाद् इन्द्रश् चाग्निश् च प्राणाद् वायुर् अजायत ||१०.९०.१३||
candramā manaso jātaś
cakṣoḥ sūryo ajāyata |
mukhād indraś cāgniś ca
prāṇād vāyur ajāyata ||10.90.13||
Księżyc zrodził się z umysłu,
z oczu Słońce zaś powstało,
a z ust Indra oraz Ogień,
z jego tchnienia Wiatr zrodzony.
नाभ्या आसीद् अन्तरिक्षं शीर्ष्णो द्यौः समवर्तत |
पद्भ्यां भूमिर् दिशः श्रोत्रात् तथा लोकान् अकल्पयन् ||१०.९०.१४||
nābhyā āsīd antarikṣaṃ
śīrṣṇo dyauḥ samavartata |
padbhyāṃ bhūmir diśaḥ śrotrāt
tathā lokān akalpayan ||10.90.14||
Z pępka przestwór się wyłonił,
Niebo wstało z jego głowy,
ze stóp Ziemia, z uszu strony –
takoż światy ułożyli.
सप्तास्यासन् परिधयस् त्रिः सप्त समिधः कृताः |
देवा यद् यज्ञं तन्वाना अबध्नन् पुरुषं पशुम् ||१०.९०.१५||
saptāsyāsan paridhayas
triḥ sapta samidhaḥ kṛtāḥ |
devā yad yajñaṃ tanvānā
abadhnan puruṣaṃ paśum ||10.90.15||
Siedem drew go okalało,
trzy razy po siedem szczapek.
Ofiarę spełniając, bogi
człeka-zwierzę przywiązali.
यज्ञेन यज्ञम् अयजन्त देवास् तानि धर्माणि प्रथमान्य् असन् |
ते ह नाकं महिमानः सचन्त यत्र पूर्वे साध्याः सन्ति देवाः ||१०.९०.१६||
yajñena yajñam ayajanta devās
tāni dharmāṇi prathamāny asan |
te ha nākaṃ mahimānaḥ sacanta
yatra pūrve sādhyāḥ santi devāḥ ||10.90.16||
Z ofiary ofiarę bogi złożyły
i oto powstały prawa najpierwsze.
Ich chwały zaś z niebem się połączyły,
gdzie pierwsi sadhjowie są i bogowie.