8.12. Pojedynek Aśwatthamana

Dhrytarasztra rzekł:
Jak przebiegało starcie Ardźuny z zaprzysięgłymi wrogami jego? A innych stronników mych – z Pandawami? O tym mi teraz opowiedz!

Sańdźaja rzekł:
Posłuchaj mnie, królu – opowiem ci, jak toczyła się bitwa bohaterów z wrogami, ciała ludzi niszcząca i kładąca kres ich występkom.

Zagłębił się syn Prythy* w oceanowi podobny zastęp zaprzysięgłych swych wrogów i wzburzył go ów nieprzyjaciół zabójca, jak wicher potężny – ocean. Ostrymi strzałami na niedźwiedzie głowy bohaterów Zdobywca Bogactw ucinał, o twarzach niczym księżyce w pełni, z pięknymi oczyma, brwiami i zębami; prędko całe pole bitwy usłał nimi, niczym lotosami bez łodyg. [5] Pięknie zaokrąglone, długie i tęgie, maścią sandałową i agarową natarte, z orężem i w karwaszach, pięciogłowym wężom podobne ręce nieprzyjaciół strzałami o grotach jak brzytwa odcinał Ardźuna w boju. Konie, świetnie w zaprzęgu chodzące, woźniców, sztandary, łuki i strzały, dłonie i łokcie raz za razem strzałami na niedźwiedzie ciął Pandawa. Słonie, konie i rydwany wraz z jeźdźcami, królu, wieloma tysiącami strzał do siedziby Jamy Ardźuna w starciu kierował.

Jak byki, rycząc, jedne ku drugim śpieszą, do walki o krowę w rui gotowe, tak rozwścieczeni wrogowie z wrzaskiem na bohatera owego natarli. Gdy ich strzałami porażał, strzałami go w odwecie razili, niczym byki rogami bodące. Aż dreszczem przejmowało to jego starcie z nimi, jak podczas podboju trójświata – bitwa Zbrojnego w Piorun* z Daitjami*! [10] Orężem swym oręż wrogów zewsząd odpierał Ardźuna i szybko strzałami licznymi z krzykiem ich organy przeszywał.

Łamał koła, osie i mocowania sztandarów; wojowników, konie i woźniców zabijał; niszczył broń i kołczany; wydzierał godła; przecinał wiązania jarzma i lejce; dyszle i ich mocowania odrywał; rozwalał krągłe przody i jarzma; masy oręża uszkadzał – na kawałki porozbijał rydwany, jak wiatr chmury wielkie rozprasza. Spektakularny czyn ten Ardźuny dokonaniom tysiąca rydwanników wielkich był równy; zadziwienie budził powszechne, a u wrogów – przerażenie rosnące!

Gromady siddhów i boskich wieszczów go wychwalały, wysławiali go ćaranowie*siddha}; zadudniły niebiańskie bębny, deszcze kwiatów spadać zaczęły na głowy Bujnowłosego* i Ardźuny; bezcielesny głos ozwał się w te oto słowa:

[15] – Któż zawsze piękno, jasność, moc i blask księżyca, słońca, wiatru i ognia posiada? – Ci oto bohaterowie dwaj: Bujnowłosy i Ardźuna! Niezwyciężeni są, niczym Brahma i Iśana*, bohaterscy ci mężowie na jednym rydwanie jadący. Przewyższają obaj stworzenia wszystkie – bohaterowie ci to Nara* i Narajana*!

Cud ten wielki widząc i słysząc, potomku Bharaty, Aśwatthaman ku Krysznom dwóm* ruszył, na bój gotowy. Dzierżącą strzałę dłonią przywołując do siebie Pandawę, co strzały wypuszczał, niszczycielskiemu bogu śmierci Jamie podobne, ze śmiechem rzekł doń syn Drony:

– Otom przybył do ciebie, bohaterze! Jeśli za godnego mnie gościa uważasz, to z całej duszy mi teraz gościnę pojedynku ofiaruj!

[20] Przez żądnego walki Syna Nauczyciela tak wyzwany, w dumę wzbił się Ardźuna i z pytaniem do Dźanardany* się zwrócił:

– Zabić wprawdzie winienem zaprzysięgłych mych wrogów, lecz syn Drony również wyzwanie mi rzuca – czym tu mam najpierw się zająć? Poucz mnie, długoręki!

Zapytany tak, do syna Drony powiózł Kryszna syna Prythy, jak Waju Indrę, formułą pomyślną przyzwanego – na ofiarę. Powitał syna Drony Bujnowłosy i przemówił doń ze skupieniem:

– Aśwatthamanie, odwagi! – prędko nacieraj i broń się! Pora to bowiem, by żyjący na panów swych łasce za utrzymanie im się odpłacili. Subtelne są spory braminów, zwycięstwo i porażka wojowników zaś – konkretne… [25] Skoroś z głupoty o wspaniałą syna Prythy gościnę poprosił, choć znieść jej nie zdołasz, to odwagi nie trać teraz – walcz z Pandawą!

– Wedle życzenia! – zakrzyknął na słowa te syna Wasudewy bramin prześwietny i sześćdziesięcioma strzałami z żelaza przebił Bujnowłosego, a Ardźunę – trzema.

Rozwścieczony wielce, strzał na niedźwiedzie trójką łuk mu złamał Ardźuna, syn Drony jednak inny łuk wziął wówczas, jeszcze groźniejszy od poprzedniego. W okamgnieniu cięciwę nań nałożył i strzałami przeszył wrogów obu: syna Wasudewy – trzema, tysiącem strzał zaś – Pandawę.

Potem strzał tysiące, miliony i dziesiątki milionów, siły wytężając, jął wypuszczać syn Drony – tak Ardźunę w boju powstrzymał! [30] Z kołczanu, łuku, cięciwy i palców, panie, z dłoni rąk obu, z piersi, ust, nosa i oczu, z uszu, głowy, kończyn, a nawet z porów skóry, z rydwanu i sztandarów owego Wed znawcy strzały wylatywać zaczęły. Ogromną strzał masę wraził w Bujnowłosego i Pandawę syn Drony – wrzasnął zatem, uradowany, jakby chmur wielkich gromada zagrzmiała!

Ryk jego słysząc, rzekł Pandawa do Aćjuty*:

– Zobacz, potomku Madhu, jak niegodziwy wobec mnie jest syn Drony – do domu ze strzał nas wprowadził i już mniema, żeśmy zabici… Dzięki wyszkoleniu memu i sile wyobrażenie to jego rozwieję!

[35] Jedną po drugiej na troje łamał strzały wszystkie przez Aśwatthamana wysłane i tak je znamienity Bharata rozproszył, jak wiatr – mgły tumany.

Wtedy na powrót zaprzysięgłych swych wrogów, a także ich konie, woźniców, rydwany i słonie, sztandary i oddziały piechoty strzałami groźnymi Pandawa jął przebijać. Ktokolwiek, jakkolwiek, jakikolwiek kształt tam zobaczył, ten wszystko to, jak również samego siebie, za spowite strzałami już uważał. Różnokształtne te strzały pierzaste, z Gandiwy wypuszczone, słonie i mężów raziły w boju – tam dosięgały ich nawet, gdzie głos już nie sięgał. Strzałami na niedźwiedzie odcięte, trąby słoni, powabnych w swym szale, na ziemię padały, jak drzewa wybujałe, siekierami zrąbane jesienią. [40] Potem i słonie same, górom podobne, przewracały się wraz z jeźdźcami, niczym pasma górskie, piorunem Zbrojnego w Piorun rozdarte. Należycie wyszykowane rydwany, z ułożonymi rączymi końmi w zaprzęgu*. Poprawiam na: vinītajavanān yuktān. i wojownikami szałem ogarniętymi bitewnym, jak gandharwów miasta druzgotał Zdobywca Bogactw, strzał deszczem nieprzyjaciół zalewając; wystrojonych jeźdźców konnych i piechotę zabijał. Niczym słońce w dzień końca świata, strzał promieniami ostrymi wielki ocean zaprzysięgłych swych wrogów, co nie wysychał nigdy – wysuszał!

Później znów prędkolotnymi strzałami z żelaza, lśniącymi jak słońce, syna Drony, górze wielkiej podobnego, pośpiesznie przebijać zaczął, jak Zbrojny w Piorun – górę. [45] Ów, gniewu pełen, własnymi szybkimi strzałami pragnął przeszyć go wraz z końmi i woźnicą, lecz nie zdołał – syn Prythy w locie je połamał. Ogromnie już rozwścieczony, strzał kołczany całe wypuścił na to Aśwatthaman we wroga, jakby miłemu gościowi pokoje swe oferował.

Porzucił wówczas Pandawa zaprzysięgłych swych wrogów i ruszył na syna Drony, tak jak darczyńca niegodnego petenta zostawia, a ku godnemu się zwraca. Blaskiem Wenus i Jowiszowi podobni, do walki potem stanęli, jakby Wenus i Jowisz, po gwiazdozbioru dwóch stronach, w opozycji stanęły na niebie. Jaśniejącymi niczym promienie strzałami razić się jęli nawzajem – jak dwie planety, co z orbit by zboczyły, tak świat przerażali cały!

[50] Między brwi wroga strzałę z żelaza wbił wtedy gwałtownie Ardźuna – jak promieniste słońce rozbłysł za jej sprawą syn Drony. Dwóch Krysznów zaś, dotkliwie dręczonych przez Aśwatthamana strzał setkami, słońcami dwoma w dzień końca świata się zdawało, otoczonymi promieni masą. Przez syna Wasudewy osłaniany, pocisk z ostrzami dokoła Ardźuna następnie wypuścił. Ugodził też syna Drony strzałkami, piorunom podobnymi, płomieniom ognia i pałkom Jamy. Mąż ów o czynach straszliwych, wielkiego żaru ducha pełen, w czułe punkty Bujnowłosego i Ardźuny celnie wypuszczone strzały o locie gwałtownym w odwecie wraził – trafiona nimi, nawet śmierć z bólu by cierpiała! Choć tak wytężał siły syn Drony, odparł strzały jego Ardźuna, dwa razy większą liczbą*, traktuję to jednak jako złożenie \textit{taddviguṇaiḥ.} własnych strzał o pięknych nasadach zasypał owego bohatera wspaniałego wraz z końmi, woźnicą i sztandarem, po czym na wojsko zaprzysięgłych swych wrogów znowu natarł.

[55] Łuki ich, strzały, kołczany i cięciwy; ramiona, dłonie i oręż w dłoniach; parasole, godła i konie; szaty, girlandy i ozdoby; tarcze, zbroje i pragnienia; wszystko, co miłe im było, a także ich głowy, ciął syn Prythy wypuszczanymi przez siebie strzałami – dalej walczyli jednak wrogowie, na odwrót niegotowi. Dobrze wyszykowane rydwany, konie i słonie, z wytężającymi siły bohaterskimi jeźdźcami, odpierane przez strzał chmary wysyłane przez syna Prythy, wraz z mężami prześwietnymi owymi padały. O twarzach księżycom w pełni, słońcom i lotosom dorównujących, diademami, girlandami i koronami ozdobione bogato, strzałami na niedźwiedzie oraz strzałami o grotach jak półksiężyc i jak brzytwa ranione, licznie zwalały się na ziemię mężów głowy!

Potem na słoniach słoniowi pana bogów* podobnych, dumą i gniewem dumę nieprzyjaciół bogów* przewyższających, bohaterscy Kalingowie, Wangowie, Angowie i Niszadowie rzucili się na Pandawę, zabić go pragnąc. [60] Porozcinał jednak zbroje słoni ich, czułe punkty, trąby i kornaków syn Prythy; niczym piorunami rażone wierzchołki góry, godła i chorągwie z nich spadały.

Gdy już ich pokonał, strzałami o barwie niedawno wzeszłego słońca Syna Nauczyciela przesłonił Zdobny w Diadem*, tak jak wiatr promieniste słońce o wschodzie masami chmur wielkich przesłania. Syn Drony, strzały te własnymi strzałami odparłszy, kolejnymi strzałami spowił Ardźunę i syna Wasudewy, po czym zakrzyknął, jak na niebie grzmi deszczowa chmura, co księżyc i słońce spowiła, gdy skończyło się lato gorące. Dręczony orężem tym, którego przeciąć nie zdołał, przebił znów Ardźuna Aśwatthamana, a także stronników twych wszystkich, strzałami o pięknych nasadach. Ciemność nagle od strzał tych nastała! Nie widać było, jak brał z kołczanu strzały, jak je na łuk nakładał, ani jak je wypuszczał Leworęki* w boju. Padłe słonie widziano tylko i konie, rydwanników zabitych i piechurów, strzałami pozszywanych ze sobą nawzajem.

[65] Wybornych strzał z żelaza dziesiątkę na łuk nałożył prędko syn Drony i pośpiesznie wszystkie naraz je wypuścił. Pięć z nich, celnie wystrzelonych, Ardźunę przebiło, a drugie pięć – Aćjutę. Trafieni nimi, owi ludzi wszystkich przywódcy, Bogactw Szafarzowi* i Indrze podobni, krwią ociekać jęli. „Czyżby mąż, co pełnię wiedzy posiadł*, ich pokonał? Czyżby obaj zginęli?” – tak myśleli inni.

Rzekł do Ardźuny wówczas pan Daśarhów*:

– Czemu się bawisz? Wojownika tego zabij! Szkód* to ‘niedostatek, wada, szkoda, wina, występek, zło’. W tradycyjnej medycynie indyjskiej używa się go jednak również na określenie szkodliwego zaburzenia w ciele równowagi trzech ‘humorów’: flegmy (\textit{kapha/śleṣman), ‘wiatru’ (vāta/vāyu) i żółci (pitta). Zastosowane tu porównanie (rozwinięte dalej w MBh 8,12.70) z pewnością przywołuje także i to znaczenie.} by bowiem narobił, gdybyś go zlekceważył – niebezpieczny stałby się, jak nieleczona choroba…

– Wedle życzenia! – odparł Aćjucie Ardźuna z uwagą, synowi Drony starannie strzałami ciosy zadawać zaczął, przeciął mu lejce koni i konie poprzebijał, a te z placu boju bardzo daleko wroga wywiozły.

Rzecz rozważywszy, ów znamienity potomek Angirasa* do starcia z synem Prythy nie chciał już powracać, wiedział bowiem, rozumny, że pewne jest zwycięstwo bohaterskiego Wryszniego* i Bogactw Zdobywcy.

[70] Gdy zaś odwrócił się od walki Aśwatthaman i konie z placu boju go zabrały, jakby zabiegami, lekami i zaklęciami usunięto z ciała chorobę, ku zaprzysięgłym swym wrogom Ardźuna wraz z Bujnowłosym pojechał na rydwanie z chorągwią przez wiatr rozwiewaną, o turkocie szumem nurtu rzeki się zdającym.