Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Andrzej Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład)
Sven Sellmer
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(opracowanie redakcyjne)
Magdalena Mendys
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
7. Księga Drony (Droṇaparvan)
***
7.61-76 Śmierć Dźajadrathy (jayadratha-vadha) /
Czternasty dzień bitwy
7.74 Ardźuna zabija Windę i Anuwindę
oraz tworzy staw i gmach dla koni
(Vindānuvinda-vadha / Aśva-jala-pāna / Arjuna-saro-nirmāṇa)
Streszczenie rozdziału:
1–13 Słońce chyli się ku zachodowi, a Ardźuna z Kryszną pędzą ku Dźajadratsze: sprawność Kryszny w prowadzeniu rydwanu (zataczanie kół, zawrotna szybkość) oraz Ardźuny w strzelaniu z łuku (rodzaje uwalnianych strzał).
14–32 Ardźuna zabija Windę i Anuwindę.
33–40 Widząc zmęczenie Ardźuny, armia Kaurawów przypuszcza szturm, Ardźuna prosi Krysznę o radę, jak dać wytchnienie koniom.
41–53 Ardźuna schodzi z rydwanu i powstrzymuje wojska (rozbudowane porównanie armii do oceanu).
54–58 Ardźuna na prośbę Kryszny tworzy staw i gmach ze strzał.
saṃjaya uvāca
parivartamāne tv āditye
tatra sūryasya raśmibhiḥ |
rajasā kīryamāṇāś ca
mandībhūtāś ca sainikāḥ ||7.74.1||
tiṣṭhatāṃ yudhyamānānāṃ
punar āvartatām api |
bhajyatāṃ jayatāṃ caiva
jagāma tad ahaḥ śanaiḥ ||7.74.2||
tathā teṣu viṣakteṣu
sainyeṣu jayagṛddhiṣu |
arjuno vāsudevaś ca
saindhavāyaiva jagmatuḥ ||7.74.3||
rathamārgapramāṇaṃ tu
kaunteyo niśitaiḥ śaraiḥ |
cakāra tatra panthānaṃ
yayau yena janārdanaḥ ||7.74.4||
yatra yatra ratho yāti
pāṇḍavasya mahātmanaḥ |
tatra tatraiva dīryante
senās tava viśāṃ pate ||7.74.5||
rathaśikṣāṃ tu dāśārho
darśayām āsa vīryavān |
uttamādhamamadhyāni
maṇḍalāni vidarśayan ||7.74.6||
te tu nāmāṅkitāḥ pītāḥ
kālajvalanasaṃnibhāḥ |
snāyunaddhāḥ suparvāṇaḥ
pṛthavo dīrghagāminaḥ ||7.74.7||
vaiṇavāyasmayaśarāḥ
svāyatā vividhānanāḥ |
rudhiraṃ patagaiḥ sārdhaṃ
prāṇināṃ papur āhave ||7.74.8||
rathasthitaḥ krośamātre
yān asyaty arjunaḥ śarān |
rathe krośam atikrānte
tasya te ghnanti śātravān ||7.74.9||
tārkṣyamārutaraṃhobhir
vājibhiḥ sādhuvāhibhiḥ |
tathāgacchad dhṛṣīkeśaḥ
kṛtsnaṃ vismāpayañ jagat ||7.74.10||
na tathā gacchati rathas
tapanasya viśāṃ pate |
nendrasya na ca rudrasya
nāpi vaiśravaṇasya ca ||7.74.11||
nānyasya samare rājan
gatapūrvas tathā rathaḥ |
yathā yayāv arjunasya
manobhiprāyaśīghragaḥ ||7.74.12||
praviśya tu raṇe rājan
keśavaḥ paravīrahā |
senāmadhye hayāṃs tūrṇaṃ
codayām āsa bhārata ||7.74.13||
tatas tasya rathaughasya
madhyaṃ prāpya hayottamāḥ |
kṛcchreṇa ratham ūhus taṃ
kṣutpipāsāśramānvitāḥ ||7.74.14||
kṣatāś ca bahubhiḥ śastrair
yuddhaśauṇḍair anekaśaḥ |
maṇḍalāni vicitrāṇi
vicerus te muhur muhuḥ ||7.74.15||
hatānāṃ vājināgānāṃ
rathānāṃ ca naraiḥ saha |
upariṣṭād atikrāntāḥ
śailābhānāṃ sahasraśaḥ ||7.74.16||
etasminn antare vīrāv
āvantyau bhrātarau nṛpa |
sahasenau samārchetāṃ
pāṇḍavaṃ klāntavāhanam ||7.74.17||
tāv arjunaṃ catuḥṣaṣṭyā
saptatyā ca janārdanam |
śarāṇāṃ ca śatenāśvān
avidhyetāṃ mudānvitau ||7.74.18||
tāv arjuno mahārāja
navabhir nataparvabhiḥ |
ājaghāna raṇe kruddho
marmajño marmabhedibhiḥ ||7.74.19||
tatas tau tu śaraugheṇa
bībhatsuṃ sahakeśavam |
ācchādayetāṃ saṃrabdhau
siṃhanādaṃ ca nedatuḥ ||7.74.20||
tayos tu dhanuṣī citre
bhallābhyāṃ śvetavāhanaḥ |
ciccheda samare tūrṇaṃ
dhvajau ca kanakojjvalau ||7.74.21||
athānye dhanuṣī rājan
pragṛhya samare tadā |
pāṇḍavaṃ bhṛśasaṃkruddhāv
ardayām āsatuḥ śaraiḥ ||7.74.22||
tayos tu bhṛśasaṃkruddhaḥ
śarābhyāṃ pāṇḍunandanaḥ |
ciccheda dhanuṣī tūrṇaṃ
bhūya eva dhanaṃjayaḥ ||7.74.23||
tathānyair viśikhais tūrṇaṃ
hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ |
jaghānāśvān sapadātāṃs
tathobhau pārṣṇisārathī ||7.74.24||
jyeṣṭhasya ca śiraḥ kāyāt
kṣurapreṇa nyakṛntata |
sa papāta hataḥ pṛthvyāṃ
vātarugṇa iva drumaḥ ||7.74.25||
vindaṃ tu nihataṃ dṛṣṭvā
anuvindaḥ pratāpavān |
hatāśvaṃ ratham utsṛjya
gadāṃ gṛhya mahābalaḥ ||7.74.26||
abhyadravata saṃgrāme
bhrātur vadham anusmaran |
gadayā gadināṃ śreṣṭho
nṛtyann iva mahārathaḥ ||7.74.27||
anuvindas tu gadayā
lalāṭe madhusūdanam |
spṛṣṭvā nākampayat kruddho
mainākam iva parvatam ||7.74.28||
tasyārjunaḥ śaraiḥ ṣaḍbhir
grīvāṃ pādau bhujau śiraḥ |
nicakarta sa saṃchinnaḥ
papātādricayo yathā ||7.74.29||
tatas tau nihatau dṛṣṭvā
tayo rājan padānugāḥ |
abhyadravanta saṃkruddhāḥ
kirantaḥ śataśaḥ śarān ||7.74.30||
tān arjunaḥ śarais tūrṇaṃ
nihatya bharatarṣabha |
vyarocata yathā vahnir
dāvaṃ dagdhvā himātyaye ||7.74.31||
tayoḥ senām atikramya
kṛcchrān niryād dhanaṃjayaḥ |
vibabhau jaladān bhittvā
divākara ivoditaḥ ||7.74.32||
taṃ dṛṣṭvā kuravas trastāḥ
prahṛṣṭāś cābhavan punaḥ |
abhyavarṣaṃs tadā pārthaṃ
samantād bharatarṣabha ||7.74.33||
śrāntaṃ cainaṃ samālakṣya
jñātvā dūre ca saindhavam |
siṃhanādena mahatā
sarvataḥ paryavārayan ||7.74.34||
tāṃs tu dṛṣṭvā susaṃrabdhān
utsmayan puruṣarṣabhaḥ |
śanakair iva dāśārham
arjuno vākyam abravīt ||7.74.35||
śarārditāś ca glānāś ca
hayā dūre ca saindhavaḥ |
kim ihānantaraṃ kāryaṃ
jyāyiṣṭhaṃ tava rocate ||7.74.36||
brūhi kṛṣṇa yathātattvaṃ
tvaṃ hi prājñatamaḥ sadā |
bhavannetrā raṇe śatrūn
vijeṣyantīha pāṇḍavāḥ ||7.74.37||
mama tv anantaraṃ kṛtyaṃ
yad vai tat saṃnibodha me |
hayān vimucya hi sukhaṃ
viśalyān kuru mādhava ||7.74.38||
evam uktas tu pārthena
keśavaḥ pratyuvāca tam |
mamāpy etan mataṃ pārtha
yad idaṃ te prabhāṣitam ||7.74.39||
arjuna uvāca
aham āvārayiṣyāmi
sarvasainyāni keśava |
tvam apy atra yathānyāyaṃ
kuru kāryam anantaram ||7.74.40||
saṃjaya uvāca
so 'vatīrya rathopasthād
asaṃbhrānto dhanaṃjayaḥ |
gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya
tasthau girir ivācalaḥ ||7.74.41||
tam abhyadhāvan krośantaḥ
kṣatriyā jayakāṅkṣiṇaḥ |
idaṃ chidram iti jñātvā
dharaṇīsthaṃ dhanaṃjayam ||7.74.42||
tam ekaṃ rathavaṃśena
mahatā paryavārayan |
vikarṣantaś ca cāpāni
visṛjantaś ca sāyakān ||7.74.43||
astrāṇi ca vicitrāṇi
kruddhās tatra vyadarśayan |
chādayantaḥ śaraiḥ pārthaṃ
meghā iva divākaram ||7.74.44||
abhyadravanta vegena
kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham |
rathasiṃhaṃ rathodārāḥ
siṃhaṃ mattā iva dvipāḥ ||7.74.45||
tatra pārthasya bhujayor
mahad balam adṛśyata |
yat kruddho bahulāḥ senāḥ
sarvataḥ samavārayat ||7.74.46||
astrair astrāṇi saṃvārya
dviṣatāṃ sarvato vibhuḥ |
iṣubhir bahubhis tūrṇaṃ
sarvān eva samāvṛṇot ||7.74.47||
tatrāntarikṣe bāṇānāṃ
pragāḍhānāṃ viśāṃ pate |
saṃgharṣeṇa mahārciṣmān
pāvakaḥ samajāyata ||7.74.48||
tatra tatra maheṣvāsaiḥ
śvasadbhiḥ śoṇitokṣitaiḥ |
hayair nāgaiś ca saṃbhinnair
nadadbhiś cārikarśanaiḥ ||7.74.49||
saṃrabdhaiś cāribhir vīraiḥ
prārthayadbhir jayaṃ mṛdhe |
ekasthair bahubhiḥ kruddhair
ūṣmeva samajāyata ||7.74.50||
śarormiṇaṃ dhvajāvartaṃ
nāganakraṃ duratyayam |
padātimatsyakalilaṃ
śaṅkhadundubhinisvanam ||7.74.51||
asaṃkhyeyam apāraṃ ca
rajo ”bhīlam atīva ca |
uṣṇīṣakamaṭhacchannaṃ
patākāphenamālinam ||7.74.52||
rathasāgaram akṣobhyaṃ
mātaṅgāṅgaśilācitam |
velābhūtas tadā pārthaḥ
patribhiḥ samavārayat ||7.74.53||
tato janārdanaḥ saṃkhye
priyaṃ puruṣasattamam |
asaṃbhrānto mahābāhur
arjunaṃ vākyam abravīt ||7.74.54||
udapānam ihāśvānāṃ
nālam asti raṇe 'rjuna |
parīpsante jalaṃ ceme
peyaṃ na tv avagāhanam ||7.74.55||
idam astīty asaṃbhrānto
bruvann astreṇa medinīm |
abhihatyārjunaś cakre
vājipānaṃ saraḥ śubham ||7.74.56||
śaravaṃśaṃ śarasthūṇaṃ
śarācchādanam adbhutam |
śaraveśmākarot pārthas
tvaṣṭevādbhutakarmakṛt ||7.74.57||
tataḥ prahasya govindaḥ
sādhu sādhv ity athābravīt |
śaraveśmani pārthena
kṛte tasmin mahāraṇe ||7.74.58||
Sańdźaja rzekł:
1 Kiedy słońce zachodziło,
wycofując swe promienie,
wojska skryte w chmurze pyłu
ruchy swoje spowolniły.
2 Wolno dzień dobiegał końca,
kiedy jedni się zmagali,
inni stali, zawracali,
zwyciężali lub ginęli.
3 Pośród wojów podnieconych,
żądnych zwycięstwa w potyczce,
Ardźuna i Wasudewa
gnali ku królowi Sindhu.
4 Kunti syn ostrymi strzały
drogę torował wśród armii
na szerokość kół rydwanu,
po niej pędził Dźanardana.
5 Gdzie się tylko rydwan zjawił
syna Pandu szlachetnego,
tam się armia rozdzierała
twoich wojsk, o panie ludów.
6 Mężny Daśarha* ukazał
biegłość w wozu prowadzeniu,
gdy zataczał wszędy kręgi
małe, średnie oraz wielkie.
7 Spiżowe, z imienia znakiem,
niczym czas lub ogień kresu,
nałożone na cięciwę,
proste, wielkie, hen lecące,
8 strzały z bambusa*, żelazne,
wielorakie, wymierzone,
wraz z ptakami krew spijały
wszelkich stworzeń dech mających.
9 Ardźuna, stojąc w rydwanie,
pędzącym z prędkością dźwięku,
wrogów mordował strzałami
tak daleko, jak głos sięgał.
10 Zmysłów Pan zawrotnie pędził
końmi dobrze niosącymi,
niczym wiatr albo jak Tarkszja*,
aż się cały świat zadziwił.
11 Rydwan, który słońce niesie,
tak nie bieżył, panie ludów,
ani Indry, ani Rudry,
ani nawet Pana Bogactw,
12 ani nikogo innego
nigdy wcześniej podczas boju,
jak Ardźuny rydwan leciał
jak myśl prędki lub nadzieja.
13 Keśawa, pogromca wrogów,
jadąc poprzez wrogą armię,
konie szybko począł naglić
pośród zmagań, o Bharato.
14 Kiedy pierwsze z koni środek
osiągnęły morza wozów,
z trudem rydwan swój ciągnęły
głodne, spragnione, zmęczone.
15 Ranione licznym orężem
wojów walką podnieconych,
zataczały piękne kręgi
wciąż na nowo, wielokrotnie.
16 Wymijały, pędząc górą,
tysiącami niczym skały
martwe konie oraz słonie,
wozy z ludźmi potrzaskane.
17 W tym to czasie dwaj mężowie,
bracia z Awanti natarli
razem z wojskiem na Pandawę,
który konie miał zmęczone.
18 Z euforią szyli w Ardźunę
sześćdziesiąt i cztery strzały,
siedemdziesiąt w Dźanardanę,
jedną setkę zaś w rumaki.
19 O królu, wściekły Ardźuna,
znawca czułych punktów ciała,
dziewięć prostych strzał wypuścił,
szyjąc w ich wrażliwe miejsca.
20 Wówczas ci dwaj podnieceni
rzeką bełtów wraz zakryli
Bibhatsu razem z Keśawą,
z piersi ryki lwie wydając.
21 Białokonny łuki piękne
niedźwiedzimi przeciął strzały
oraz z godłem dwa proporce,
które złotem się jarzyły.
22 Inne łuki pochwycili
wściekli na potomka Pandu
i ponownie go dręczyli
swymi strzały, o monarcho.
23 Pandu syn, Zdobywca Bogactw,
wielce na nich rozeźlony
dwoma bełtami ponownie
oba łuki pogruchotał.
24 Potem zaś bezwiechciowymi,
ostrymi, z nasadą złotą,
szybko zabił konie, pieszych
oraz bocznych dwóch woźniców
25 i starcowi strącił głowę
z karku swą brzytwową strzałą,
wówczas upadł ten na ziemię
jak zwalone wiatrem drzewo.
26 Kiedy mocarz Anuwinda
ujrzał Windę zabitego,
wziął maczugę i porzucił
rydwan wraz z martwymi końmi.
27 Myśląc o zabitym bracie,
z mistrzów maczugi najpierwszy
pognał, dzierżąc swą buławę,
jakby tańczył ów rydwannik.
28 Anuwinda tą maczugą
Wroga Madhu* walnął w czoło,
ale ten nie zadrżał nawet
jak Mainaka, wielka góra.
29 Ardźuna sześcioma strzały
kark, ramiona, głowę, nogi
przeciął mu, a ten na ziemię
upadł jak kamieni kupa.
30 Towarzysze ich ujrzeli,
jak bez życia, królu, padli,
i rzucili się wzburzeni,
sypiąc strzały tysiącami.
31 Gdy Ardźuna ich uśmiercał
swymi bełty, o buhaju,
wówczas jaśniał niczym ogień
las palący w końcu zimy.
32 Tak wydobył się z kłopotów,
rozgramiając tych dwóch armie,
i promieniał niczym słońce,
gdy rozdziera chmury, wschodząc.
33 Zobaczywszy syna Prythy,
przerazili się Kurowie,
ale zapał odzyskując,
z wszystkich stron nań znów natarli.
34 Widząc, że jest wycieńczony,
a król Sindhu hen daleko,
ryki lwie wydali z piersi
i go wokół osaczyli.
35 Byk wśród ludzi ich zobaczył
pełnych gniewu i się zaśmiał,
bez pośpiechu rzekł Ardźuna
do Daśarhy takie słowa:
36 „Wycieńczone są rumaki,
a król Sindhu hen daleko,
jak uważasz, co najlepiej
będzie teraz nam uczynić?
37 Powiedz o tym, Kryszno, szczerze,
tyś wszak zawsze najmądrzejszy.
Kiedy będziesz przewodnikiem,
dzieci Pandu zwalczą wrogów.
38 Cóż winienem teraz czynić,
w tej materii mnie uświadom.
Zluzuj konie, daj im spocząć,
usuń groty, o Madhawo”.
39 Po tych słowach syna Prythy
Keśawa do niego odrzekł:
„Jestem również tego zdania,
któreś właśnie wypowiedział”.
Ardźuna rzekł:
40 Zatem wstrzymam całą armię,
a ty teraz, o Keśawo,
jak należy wprowadź w życie
czyn, który nam spełnić trzeba.
Sańdźaja rzekł:
41 Wówczas zszedł z ławy rydwanu
Dóbr Zdobywca bez pośpiechu,
ujął Gandiwę i stanął
niczym góra niewzruszona.
42 Kiedy dotknął stopą ziemi,
woje spragnieni zwycięstwa,
myśląc: „Oto jest okazja!”,
z rykiem ruszyli ku niemu.
43 Chmarą rydwanów natarli
na samojednego woja,
napinając swoje łuki
i potoki strzał zwalniając.
44 Rozwścieczeni ukazali
różne bronie i bełtami
przesłonili syna Prythy
jak Dnia Twórcę kryją chmury.
45 Z impetem wpadli na niego
woje na byka wśród wojów,
rycerze na lwa rycerstwa
jak na lwa słonie w amoku.
46 Wówczas syn Prythy ukazał
wielką siłę swoich ramion
rozwścieczony zatamował
liczne wojska z każdej strony.
47 Mocarz strzały przeciwników
wstrzymał swymi pociskami
i bełtami rozlicznymi
raptem wszystkich pozakrywał.
48 Od strzał, co powietrze szyły,
trąc o siebie, panie ludów,
powstał ogień jaśniejący,
który wielki blask roztaczał.
49 Od zebranych tam łuczników,
krwią zbryzganych i dyszących,
od zranionych koni, słoni,
co ryczały, miażdżąc wrogów,
50 od rywali podnieconych,
o zwycięstwo się modlących,
wściekłych, licznych tam stłoczonych
gorąc powstał niemożliwy.
51 Słonie niczym krokodyle,
piechota to ryb ławice,
głośne od dudnienia bębnów,
dźwiękiem muszli rozryczane,
fale z bełtów, nieprzebyte,
wiry krążą ze sztandarów,
52 bezgraniczne, nieprzebrane,
groźne pyłem podniesionym,
żółwiami hełmów pokryte,
pianą chorągwi zdobione,
53 ze skałami z cielsk słoniowych,
niewzruszone morze wozów
syn Prythy jak brzeg powstrzymał
swymi skrzydlatymi strzały.
54 Wówczas mężny Dźanardana*
bez popłochu wyrzekł słowo
do miłego mu Ardźuny,
najlepszego pośród ludzi:
55 „Studni z wodą tutaj nie ma
dla rumaków, o Ardźuno,
o kąpieli tu nie myślę,
ale by pragnienie zgasić”.
56 „Niech tak będzie” – odpowiedział
i bez cienia niepokoju
ziemię strzałą swą przeszywszy,
staw utworzył z pitną wodą.
57 Ze strzał krokwie i kolumny,
ze strzał było zadaszenie,
gmach cudowny Partha stworzył
niczym cieśla uzdolniony.
58 Wówczas Pasterz się roześmiał
i wykrzyknął: „Doskonale!”,
widząc, jak syn Prythy wznosi
gmach ze strzał pośrodku boju.