Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Andrzej Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład)
Sven Sellmer
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(opracowanie redakcyjne)
Magdalena Mendys
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
7. Księga Drony (Droṇaparvan)
***
7.32-52 Zabicie Abhimanju (Abhimanyu-vadha) /
Trzynasty dzień bitwy
7.51 Przysięga Ardźuny (Arjuna-pratijñā)
Streszczenie rozdziału:
1–15 Judhiszthira relacjonuje wydarzenia wiodące do śmierci Abhimanju.
16–24 Ardźuna omdlewa, a odzyskawszy przytomność, przyrzeka zabić Dźajadrathę, którego uznaje głównym winowajcą (powtarzający się motyw: „jutro zmorzę Dźajadrathę”).
25–36 Lista grzeszników, których światy osiągnie Ardźuna, gdy nie dotrzyma danego słowa (zabójca matki i ojca, spółkujący z żoną mistrza itd.; powtarzający się motyw: „…niechaj mym udziałem będzie, gdy nie zmorzę Dźajadrathy”).
37–43 Ardźuna składa dodatkową przysięgę, że popełni samobójstwo, jeśli następnego dnia nie zabije Dźajadrathy (metra mieszane: piętnastosylabowe, trisztubh, dwunastosylabowe i anusztubh).
yudhiṣṭhira uvāca
tvayi yāte mahābāho
saṃśaptakabalaṃ prati |
prayatnam akarot tīvram
ācāryo grahaṇe mama ||7,51.1||
vyāḍhānīkaṃ vayaṃ droṇaṃ
varayāmaḥ sma sarvaśaḥ |
prativyūhya rathānīkaṃ
yatamānaṃ tathā raṇe ||7,51.2||
sa vāryamāṇo rathibhī
rakṣitena mayā tathā |
asmān api jaghānāśu
pīḍayan niśitaiḥ śaraiḥ ||7,51.3||
te pīḍyamānā droṇena
droṇānīkaṃ na śaknumaḥ |
prativīkṣitum apy ājau
bhettuṃ tat kuta eva tu ||7,51.4||
vayaṃ tv apratimaṃ vīrye
sarve saubhadram ātmajam |
uktavantaḥ sma te tāta
bhindhy anīkam iti prabho ||7,51.5||
sa tathā codito 'smābhiḥ
sadaśva iva vīryavān |
asahyam api taṃ bhāraṃ
voḍhum evopacakrame ||7,51.6||
sa tavāstropadeśena
vīryeṇa ca samanvitaḥ |
prāviśat tad balaṃ bālaḥ
suparṇa iva sāgaram ||7,51.7||
te 'nuyātā vayaṃ vīraṃ
sātvatīputram āhave |
praveṣṭukāmās tenaiva
yena sa prāviśac camūm ||7,51.8||
tataḥ saindhavako rājā
kṣudras tāta jayadrathaḥ |
varadānena rudrasya
sarvān naḥ samavārayat ||7,51.9||
tato droṇaḥ kṛpaḥ karṇo
drauṇiś ca sa bṛhadbalaḥ |
kṛtavarmā ca saubhadraṃ
ṣaḍ rathāḥ paryavārayan ||7,51.10||
parivārya tu taiḥ sarvair
yudhi bālo mahārathaiḥ |
yatamānaḥ paraṃ śaktyā
bahubhir virathīkṛtaḥ ||7,51.11||
tato dauḥśāsaniḥ kṣipraṃ
tathā tair virathīkṛtam |
saṃśayaṃ paramaṃ prāpya
diṣṭāntenābhyayojayat ||7,51.12||
sa tu hatvā sahasrāṇi
dvipāśvarathasādinām |
rājaputraśataṃ cāgryaṃ
vīrāṃś cālakṣitān bahūn ||7,51.13||
bṛhadbalaṃ ca rājānaṃ
svargeṇājau prayojya ha |
tataḥ paramadharmātmā
diṣṭāntam upajagmivān ||7,51.14||
etāvad eva nirvṛttam
asmākaṃ śokavardhanam |
sa caivaṃ puruṣavyāghraḥ
svargalokam avāptavān ||7,51.15||
saṃjaya uvāca
tato 'rjuno vacaḥ śrutvā
dharmarājena bhāṣitam |
hā putra iti niḥśvasya
vyathito nyapatad bhuvi ||7,51.16||
viṣaṇṇavadanāḥ sarve
parigṛhya dhanaṃjayam |
netrair animiṣair dīnāḥ
pratyavekṣan parasparam ||7,51.17||
pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ
vāsaviḥ krodhamūrchitaḥ |
kampamāno jvareṇeva
niḥśvasaṃś ca muhur muhuḥ ||7,51.18||
pāṇiṃ pāṇau viniṣpiṣya
śvasamāno 'śrunetravān |
unmatta iva viprekṣann
idaṃ vacanam abravīt ||7,51.19||
satyaṃ vaḥ pratijānāmi
śvo 'smi hantā jayadratham |
na ced vadhabhayād bhīto
dhārtarāṣṭrān prahāsyati ||7,51.20||
na cāsmāñ śaraṇaṃ gacchet
kṛṣṇaṃ vā puruṣottamam |
bhavantaṃ vā mahārāja
śvo 'smi hantā jayadratham ||7,51.21||
dhārtarāṣṭrapriyakaraṃ
mayi vismṛtasauhṛdam |
pāpaṃ bālavadhe hetuṃ
śvo 'smi hantā jayadratham ||7,51.22||
rakṣamāṇāś ca taṃ saṃkhye
ye māṃ yotsyanti ke cana |
api droṇakṛpau vīrau
chādayiṣyāmi tāñ śaraiḥ ||7,51.23||
yady etad evaṃ saṃgrāme
na kuryāṃ puruṣarṣabhāḥ |
mā sma puṇyakṛtāṃ lokān
prāpnuyāṃ śūrasaṃmatān ||7,51.24||
ye lokā mātṛhantṝṇāṃ
ye cāpi pitṛghātinām |
gurudāragāmināṃ ye
piśunānāṃ ca ye tathā ||7,51.25||
sādhūn asūyatāṃ ye ca
ye cāpi parivādinām |
ye ca nikṣepahartṝṇāṃ
ye ca viśvāsaghātinām ||7,51.26||
bhuktapūrvāṃ striyaṃ ye ca
nindatām aghaśaṃsinām |
brahmaghnānāṃ ca ye lokā
ye ca goghātinām api ||7,51.27||
pāyasaṃ vā yavānnaṃ vā
śākaṃ kṛsaram eva vā |
saṃyāvāpūpamāṃsāni
ye ca lokā vṛthāśnatām |
tān ahnaivādhigaccheyaṃ
na ced dhanyāṃ jayadratham ||7,51.28||
vedādhyāyinam atyarthaṃ
saṃśitaṃ vā dvijottamam |
avamanyamāno yān yāti
vṛddhān sādhūṃs tathā gurūn ||7,51.29||
spṛśatāṃ brāhmaṇaṃ gāṃ ca
pādenāgniṃ ca yāṃ labhet |
yāpsu śleṣma purīṣaṃ vā
mūtraṃ vā muñcatāṃ gatiḥ |
tāṃ gaccheyaṃ gatiṃ ghorāṃ
na ced dhanyāṃ jayadratham ||7,51.30||
nagnasya snāyamānasya
yā ca vandhyātither gatiḥ |
utkocināṃ mṛṣoktīnāṃ
vañcakānāṃ ca yā gatiḥ |
ātmāpahāriṇāṃ yā ca
yā ca mithyābhiśaṃsinām ||7,51.31||
bhṛtyaiḥ saṃdṛśyamānānāṃ
putradārāśritais tathā |
asaṃvibhajya kṣudrāṇāṃ
yā gatir mṛṣṭam aśnatām |
tāṃ gaccheyaṃ gatiṃ ghorāṃ
na ced dhanyāṃ jayadratham ||7,51.32||
saṃśritaṃ vāpi yas tyaktvā
sādhuṃ tadvacane ratam |
na bibharti nṛśaṃsātmā
nindate copakāriṇam ||7,51.33||
arhate prātiveśyāya
śrāddhaṃ yo na dadāti ca |
anarhate ca yo dadyād
vṛṣalīpatyur eva ca ||7,51.34||
madyapo bhinnamaryādaḥ
kṛtaghno bhrātṛnindakaḥ |
teṣāṃ gatim iyāṃ kṣipraṃ
na ced dhanyāṃ jayadratham ||7,51.35||
dharmād apetā ye cānye
mayā nātrānukīrtitāḥ |
ye cānukīrtitāḥ kṣipraṃ
teṣāṃ gatim avāpnuyām |
yadi vyuṣṭām imāṃ rātriṃ
śvo na hanyāṃ jayadratham ||7,51.36||
imāṃ cāpy aparāṃ bhūyaḥ
pratijñāṃ me nibodhata |
yady asminn ahate pāpe
sūryo 'stam upayāsyati |
ihaiva saṃpraveṣṭāhaṃ
jvalitaṃ jātavedasam ||7,51.37||
asurasuramanuṣyāḥ pakṣiṇo voragā vā
pitṛrajanicarā vā brahmadevarṣayo vā |
caram acaram apīdaṃ yat paraṃ cāpi
tasmāt tad api mama ripuṃ
taṃ rakṣituṃ naiva śaktāḥ ||7,51.38||
yadi viśati rasātalaṃ tadagryaṃ
viyad api devapuraṃ diteḥ puraṃ vā |
tad api śaraśatair ahaṃ prabhāte
bhṛśam abhipatya ripoḥ śiro 'bhihartā ||7,51.39||
evam uktvā vicikṣepa
gāṇḍīvaṃ savyadakṣiṇam |
tasya śabdam atikramya
dhanuḥśabdo 'spṛśad divam ||7,51.40||
arjunena pratijñāte
pāñcajanyaṃ janārdanaḥ |
pradadhmau tatra saṃkruddho
devadattaṃ dhanaṃjayaḥ ||7,51.41||
sa pāñcajanyo 'cyutavaktravāyunā
bhṛśaṃ supūrṇodaraniḥsṛtadhvaniḥ |
jagat sapātālaviyaddigīśvaraṃ
prakampayāmāsa yugātyaye yathā ||7,51.42||
tato vāditraghoṣāś ca
prādurāsan samantataḥ |
siṃhanādāś ca pāṇḍūnāṃ
pratijñāte mahātmanā ||7,51.43||
Judhiszthira rzekł:
1 Długoręki, gdy ruszyłeś
ku tym, którzy przysięgali,
mistrz starania wszelkie czynił,
by wolności mnie pozbawić.
2 Rychtując rydwanów oddział
i rzucając go do boju,
jednak ciemiężcę korpusów,
Dronę, wstrzymać zdołaliśmy.
3 Otoczyły go rydwany,
w tym i ja dobrze chroniony,
on bił chyżo naszych wojów,
dręcząc ich ostrymi strzały.
4 Kiedy Drona nas katował,
na szyk jego w bliskim starciu
nie mogliśmy nawet spojrzeć,
cóż tu mówić, by go złamać.
5 Wówczas wszyscy błagaliśmy
Subhadry syna, o bracie,
który w męstwie nie ma równych:
„Przerwij, miły, ów szyk Drony!”.
6 On gwałtem przez nas naglony,
niczym rączy koń do biegu
ruszył, by podźwignąć brzemię
niemożliwe do niesienia.
7 W twe instrukcje o wojaczce
oraz w męstwo uzbrojony
chłopiec wkroczył w szranki wrogów
jak w ocean Pięknoskrzydły*.
8 My za mężnym zdążaliśmy
synem córy Satwatowej,
pragnąc wkroczyć w szyki wroga,
tak jak tego on dokonał.
9 Król Indusu, podły włodarz,
Dźajadratha nas powstrzymał,
to za sprawą błogosławieństw,
których Rudra mu udzielił.
10 Wówczas Drona, Krypa, Karna,
Bryhadbala, Krytawarman
i syn Drony w sześć rydwanów
Subhadry syna oblegli.
11 Przez tych wielkich rydwanników
chłopiec w boju otoczony,
z całych sił im się opierał,
wspólnie rydwan mu zniszczyli.
12 A gdy już go zdruzgotali,
Duhśasany syn pośpiesznie,
z wielkim trudem i ryzykiem,
ku kresowi pchnął go życia.
13 Chłopiec tysiącami gromił
słonie, konie, wozy, jeźdźców,
setkę przednich dzieci królów,
niezliczonych innych wojów.
14 Do nieba odesłał w starciu
króla ludów Bryhadbalę,
po tym mąż ów wielce prawy
doszedł kresu swego życia.
15 Oto są i wydarzenia,
co rozpaczy nam przydały.
Tygrys ten pomiędzy ludźmi
zdąża ku niebiańskim światom.
Sańdźaja rzekł:
16 Ardźuna, słysząc te słowa,
które Król Prawa powiedział,
szepnął: „O kochany synu!”,
i zemdlony padł na ziemię.
17 Wszyscy o zgnębionych licach
Dóbr Zdobywcę przytulili,
cierpiąc, na się spozierali
oczyma co nie mrugały.
18 Gdy świadomość już odzyskał
syn Wasawy gniewem zdjęty,
jak w gorączce trząsł się cały,
oddech z trudem łapiąc w piersi,
19 dłonią dłoń swą krzepko ściskał,
dyszał i łzy z oczu toczył,
jak szaleniec wokół łypał
i w te słowa się odezwał:
20 „Prawdę wam tu obiecuję,
jutro zmorzę Dźajadrathę,
jeżeli się śmierci bojąc,
nie opuści Dhrytarasztrów
21 lub schronienia też nie przyjmie
Kryszny, Pierwszego Człowieka,
mego lub twojego, królu –
jutro zmorzę Dźajadrathę.
22 Zapomniał o mej przyjaźni,
pragnąc służyć Dhrytarasztrom,
jest przyczyną mordu dziecka –
jutro zmorzę Dźajadrathę.
23 Jeśli będą go ochraniać,
walcząc ze mną podczas starcia,
choćby Drona razem z Krypą,
bełtów deszczem ich zasypię.
24 O buhaje, jeśli tego
nie dokonam jutro w walce,
obym wielce zbożnych światów,
godnych wojów nie oglądał!
25 Światy matki swej zabójców
oraz światy ojcobójców,
spółkujących z żoną mistrza
oraz zdrajców i oszczerców,
26 zazdrosnych o ludzi świętych,
tych co stale obmawiają,
którzy kradną powierzone
albo wiarę innych niszczą,
27 kobiet, co jedzą przed mężem*,
krytykantów, grzechochwalców
oraz zabójców bramina
lub też światy krów oprawców,
28 lub tych, co dla podniebienia
jedzą pajas* czy ryż z grochem,
strawę z jęczmienia, warzywa,
ciastka, chleb albo mięsiwo,
do nich niechaj jutro pójdę,
gdy nie zmorzę Dźajadrathy.
29 Do tych światów, gdzie zdążają
ludzie niepoważający
tego, kto Wedę studiuje
intensywnie i dokładnie,
starszych, mistrzów oraz świętych
czy podwójnie urodzonych.
30 Tych, co stopą dotykają
ognia, krowy czy bramina,
co się w wodę wypróżniają,
plują albo mocz oddają,
to upiorne przeznaczenie
niechaj będzie mym udziałem,
gdy nie zmorzę Dźajadrathy.
31 Niechaj owo przeznaczenie
tych, co gości nie przyjmują,
którzy nago kąpiel biorą,
kłamliwych, przekupnych ludzi,
oszustów, zabójców jaźni,
co fałszywie oskarżają,
32 podłych, co jedzą na oczach
dzieci, żon, poddanych, służby,
nie częstując ich łakociem,
to upiorne przeznaczenie
niechaj mym udziałem będzie,
gdy nie zmorzę Dźajadrathy.
33 Okrutnych, co opuszczają
świętych, poddanych, posłusznych,
dłużej ich nie utrzymując,
krytykują dobroczyńców,
34 którzy zadusznych gomółek
sąsiadowi nie darują,
za to dadzą niegodnemu,
co kobiety ślubią podłe,
35 cel tych, co miary nie znają,
pijaków i niewdzięczników,
którzy braci krytykują,
niechaj pośpiesznie osiągnę,
gdy nie zmorzę Dźajadrathy.
36 Innych, co od praw odeszli,
które tutaj wymieniłem
i których nie wymieniłem,
przeznaczenie niech osiągnę,
gdy dzisiejsza noc przeminie,
a nie zmorzę Dźajadrathy.
37 Jeszcze inną tu przysięgę
znów przed wami dzisiaj złożę:
jeśli jutro zajdzie słońce,
a ten drań wciąż będzie żywy,
w płomień ognia, co zna wszystkich,
zaraz wejdę na tym miejscu.
38 Ptaki, węże, ludzie, bogi i antybogi,
bramini i wieszcze, nocne stwory, przodkowie,
inny stwór wszelaki ruchomy i w bezruchu –
żaden mego wroga niezdolnym będzie chronić.
39 Choć w podziemia umknie czy na szczyty wejdzie,
do siedziby niebian czy też miasta Diti,
wszędzie go dopadnę ostrych strzał setkami,
gwałtem o poranku głowę wroga zetnę”.
40 Rzekł to i napinać począł
łuk Gandiwę, co pasuje
do lewej i prawej dłoni.
Dźwięk ów głos jego zagłuszył
i powały nieba dotknął.
41 Gdy Ardźuna tak przysięgał,
Dręczyciel* dął w Pięciorodną,
a wielce wściekły Zdobywca
zadął w konchę swą, Dar Bogów.
42 Wiatrem z ust Aćjuty gwałtownie napełniona,
niski dźwięk z przepony wydała Pięciorodna,
brzmieniem rozedrgała podziemia, niebo, strony,
cały świat wraz z Bogiem jak pod koniec świata.
43 Kiedy przysiągł wielki duchem,
głosy wszelkich instrumentów
oraz lwie ryki Pandawów
z każdej strony się rozległy.