Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Andrzej Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład)
Sven Sellmer
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(opracowanie redakcyjne)
Magdalena Mendys
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
7. Księga Drony (Droṇaparvan)
***
7.16-31 Wespół przysięgający (saṃśaptaka-vadha) /
Dwunasty dzień bitwy
7.20. Klęska Pandawów – Drona zabija siedmiu wojowników
(Pāṇḍava-senā-parā-jaye satyajit-prabhṛti-sapta-mahāratha-vadha)
Streszczenie rozdziału:
1–16 Drona atakuje Judhiszthirę, którego osłaniają Pańćalowie, Satjadźit i Wryka – pojedynek i zabicie obu.
17–22 Judhiszthira dezerteruje po śmierci Satjadźita, chroni go Śatanika (młodszy brat Wiraty) – Drona ucina mu głowę.
23–30 Drona wytraca szeregi wrogów – opis bojowej zręczności.
31–38 Rzeka trupów stworzona przez Dronę.
39–44 Drona zabija kolejnych wojowników: Drydhasenę, Kszemę, Wasudanę.
45–53 Drona ponownie atakuje Judhiszthirę, który rejteruje – Drona zabija syna Drupady i kontynuuje pogrom.
saṃjaya uvāca
tato yudhiṣṭhiro droṇaṃ
dṛṣṭvāntikam upāgatam |
mahatā śaravarṣeṇa
pratyagṛhṇād abhītavat ||7,20.1||
tato halahalāśabda
āsīd yaudhiṣṭhire bale |
jighṛkṣati mahāsiṃhe
gajānām iva yūthapam ||7,20.2||
dṛṣṭvā droṇaṃ tataḥ śūraḥ
satyajit satyavikramaḥ |
yudhiṣṭhiraṃ pariprepsum
ācāryaṃ samupādravat ||7,20.3||
tata ācāryapāñcālyau
yuyudhāte parasparam |
vikṣobhayantau tat sainyam
indravairocanāv iva ||7,20.4||
tataḥ satyajitaṃ tīkṣṇair
daśabhir marmabhedibhiḥ |
avidhyac chīghram ācāryaś
chittvāsya saśaraṃ dhanuḥ ||7,20.5||
sa śīghrataram ādāya
dhanur anyat pratāpavān |
droṇaṃ so 'bhijaghānāśu
viṃśadbhiḥ kaṅkapatribhiḥ ||7,20.6||
jñātvā satyajitā droṇaṃ
grasyamānam ivāhave |
vṛkaḥ śaraśatais tīkṣṇaiḥ
pāñcālyo droṇam ardayat ||7,20.7||
saṃchādyamānaṃ samare
droṇaṃ dṛṣṭvā mahāratham |
cukruśuḥ pāṇḍavā rājan
vastrāṇi dudhuvuś ca ha ||7,20.8||
vṛkas tu paramakruddho
droṇaṃ ṣaṣṭyā stanāntare |
vivyādha balavān rājaṃs
tad adbhutam ivābhavat ||7,20.9||
droṇas tu śaravarṣeṇa
chādyamāno mahārathaḥ |
vegaṃ cakre mahāvegaḥ
krodhād udvṛtya cakṣuṣī ||7,20.10||
tataḥ satyajitaś cāpaṃ
chittvā droṇo vṛkasya ca |
ṣaḍbhiḥ sasūtaṃ sahayaṃ
śarair droṇo 'vadhīd vṛkam ||7,20.11||
athānyad dhanur ādāya
satyajid vegavattaram |
sāśvaṃ sasūtaṃ viśikhair
droṇaṃ vivyādha sadhvajam ||7,20.12||
sa tan na mamṛṣe droṇaḥ
pāñcālyenārdanaṃ mṛdhe |
tatas tasya vināśāya
satvaraṃ vyasṛjac charān ||7,20.13||
hayān dhvajaṃ dhanur muṣṭim
ubhau ca pārṣṇisārathī |
avākirat tato droṇaḥ
śaravarṣaiḥ sahasraśaḥ ||7,20.14||
tathā saṃchidyamāneṣu
kārmukeṣu punaḥ punaḥ |
pāñcālyaḥ paramāstrajñaḥ
śoṇāśvaṃ samayodhayat ||7,20.15||
sa satyajitam ālakṣya
tathodīrṇaṃ mahāhave |
ardhacandreṇa ciccheda
śiras tasya mahātmanaḥ ||7,20.16||
tasmin hate mahāmātre
pāñcālānāṃ ratharṣabhe |
apāyāj javanair aśvair
droṇāt trasto yudhiṣṭhiraḥ ||7,20.17||
pāñcālāḥ kekayā matsyāś
cedikārūṣakosalāḥ |
yudhiṣṭhiram udīkṣanto
hṛṣṭā droṇam upādravan ||7,20.18||
tato yudhiṣṭhiraprepsur
ācāryaḥ śatrupūgahā |
vyadhamat tāny anīkāni
tūlarāśim ivānilaḥ ||7,20.19||
nirdahantam anīkāni
tāni tāni punaḥ punaḥ |
droṇaṃ matsyād avarajaḥ
śatānīko 'bhyavartata ||7,20.20||
sūryaraśmipratīkāśaiḥ
karmāraparimārjitaiḥ |
ṣaḍbhiḥ sasūtaṃ sahayaṃ
droṇaṃ viddhvānadad bhṛśam ||7,20.21||
tasya nānadato droṇaḥ
śiraḥ kāyāt sakuṇḍalam |
kṣureṇāpāharat tūrṇaṃ
tato matsyāḥ pradudruvuḥ ||7,20.22||
matsyāñ jitvājayac cedīn
kārūṣān kekayān api |
pāñcālān sṛñjayān pāṇḍūn
bhāradvājaḥ punaḥ punaḥ ||7,20.23||
taṃ dahantam anīkāni
kruddham agniṃ yathā vanam |
dṛṣṭvā rukmarathaṃ kruddhaṃ
samakampanta sṛñjayāḥ ||7,20.24||
uttamaṃ hy ādadhānasya
dhanur asyāśukāriṇaḥ |
jyāghoṣo nighnato 'mitrān
dikṣu sarvāsu śuśruve ||7,20.25||
nāgān aśvān padātīṃś ca
rathino gajasādinaḥ |
raudrā hastavatā muktāḥ
pramathnanti sma sāyakāḥ ||7,20.26||
nānadyamānaḥ parjanyo
miśravāto himātyaye |
aśmavarṣam ivāvarṣat
pareṣāṃ bhayam ādadhat ||7,20.27||
sarvā diśaḥ samacarat
sainyaṃ vikṣobhayann iva |
balī śūro maheṣvāso
mitrāṇām abhayaṃkaraḥ ||7,20.28||
tasya vidyud ivābhreṣu
cāpaṃ hemapariṣkṛtam |
dikṣu sarvāsv apaśyāma
droṇasyāmitatejasaḥ ||7,20.29||
droṇas tu pāṇḍavānīke
cakāra kadanaṃ mahat |
yathā daityagaṇe viṣṇuḥ
surāsuranamaskṛtaḥ ||7,20.30||
sa śūraḥ satyavāk prājño
balavān satyavikramaḥ |
mahānubhāvaḥ kālānte
raudrīṃ bhīruvibhīṣaṇām ||7,20.31||
kavacormidhvajāvartāṃ
martyakūlāpahāriṇīm |
gajavājimahāgrāhām
asimīnāṃ durāsadām ||7,20.32||
vīrāsthiśarkarāṃ raudrāṃ
bherīmurajakacchapām |
carmavarmaplavāṃ ghorāṃ
keśaśaivalaśāḍvalām ||7,20.33||
śaraughiṇīṃ dhanuḥsrotāṃ
bāhupannagasaṃkulām |
raṇabhūmivahāṃ ghorāṃ
kurusṛñjayavāhinīm |
manuṣyaśīrṣapāṣāṇāṃ
śaktimīnāṃ gadoḍupām ||7,20.34||
uṣṇīṣaphenavasanāṃ
niṣkīrṇāntrasarīsṛpām |
vīrāpahāriṇīm ugrāṃ
māṃsaśoṇitakardamām ||7,20.35||
hastigrāhāṃ ketuvṛkṣāṃ
kṣatriyāṇāṃ nimajjanīm |
krūrāṃ śarīrasaṃghāṭāṃ
sādinakrāṃ duratyayām |
droṇaḥ prāvartayat tatra
nadīm antakagāminīm ||7,20.36||
kravyādagaṇasaṃghuṣṭāṃ
śvaśṛgālagaṇāyutām |
niṣevitāṃ mahāraudraiḥ
piśitāśaiḥ samantataḥ ||7,20.37||
taṃ dahantam anīkāni
rathodāraṃ kṛtāntavat |
sarvato 'bhyadravan droṇaṃ
kuntīputrapurogamāḥ ||7,20.38||
tāṃs tu śūrān maheṣvāsāṃs
tāvakābhyudyatāyudhāḥ |
rājāno rājaputrāś ca
samantāt paryavārayan ||7,20.39||
tato droṇaḥ satyasaṃdhaḥ
prabhinna iva kuñjaraḥ |
abhyatītya rathānīkaṃ
dṛḍhasenam apātayat ||7,20.40||
tato rājānam āsādya
praharantam abhītavat |
avidhyan navabhiḥ kṣemaṃ
sa hataḥ prāpatad rathāt ||7,20.41||
sa madhyaṃ prāpya sainyānāṃ
sarvāḥ pravicaran diśaḥ |
trātā hy abhavad anyeṣāṃ
na trātavyaḥ kathaṃ cana ||7,20.42||
śikhaṇḍinaṃ dvādaśabhir
viṃśatyā cottamaujasam |
vasudānaṃ ca bhallena
preṣayad yamasādanam ||7,20.43||
aśītyā kṣatravarmāṇaṃ
ṣaḍviṃśatyā sudakṣiṇam |
kṣatradevaṃ tu bhallena
rathanīḍād apāharat ||7,20.44||
yudhāmanyuṃ catuḥṣaṣṭyā
triṃśatā caiva sātyakim |
viddhvā rukmarathas tūrṇaṃ
yudhiṣṭhiram upādravat ||7,20.45||
tato yudhiṣṭhiraḥ kṣipraṃ
kitavo rājasattamaḥ |
apāyāj javanair aśvaiḥ
pāñcālyo droṇam abhyayāt ||7,20.46||
taṃ droṇaḥ sadhanuṣkaṃ tu
sāśvayantāram akṣiṇot |
sa hataḥ prāpatad bhūmau
rathāj jyotir ivāmbarāt ||7,20.47||
tasmin hate rājaputre
pāñcālānāṃ yaśaskare |
hata droṇaṃ hata droṇam
ity āsīt tumulaṃ mahat ||7,20.48||
tāṃs tathā bhṛśasaṃkruddhān
pāñcālān matsyakekayān |
sṛñjayān pāṇḍavāṃś caiva
droṇo vyakṣobhayad balī ||7,20.49||
sātyakiṃ cekitānaṃ ca
dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau |
vārdhakṣemiṃ citrasenaṃ
senābinduṃ suvarcasam ||7,20.50||
etāṃś cānyāṃś ca subahūn
nānājanapadeśvarān |
sarvān droṇo 'jayad yuddhe
kurubhiḥ parivāritaḥ ||7,20.51||
tāvakās tu mahārāja
jayaṃ labdhvā mahāhave |
pāṇḍaveyān raṇe jaghnur
dravamāṇān samantataḥ ||7,20.52||
te dānavā ivendreṇa
vadhyamānā mahātmanā |
pāñcālāḥ kekayā matsyāḥ
samakampanta bhārata ||7,20.53||
Sańdźaja rzekł:
1 Judhiszthira ujrzał Dronę,
kiedy zbliżał się ku niemu,
i rzęsistym strzał potokiem
stawił czoło mu, bez strachu.
2 Wówczas w siłach Judhiszthiry
„halahala!” zakrzyknięto,
jak wśród słoni, gdy przywódcę
pragnie wielki lew pochwycić.
Satjadźit*, prawdziwie dzielny,
3 kiedy tylko ujrzał Dronę,
grożącego Judhiszthirze,
pognał wprost na preceptora.
4 Tak preceptor i Pańćalja,
poruszając całą armię,
starli się dwaj w pojedynku
niczym Indra z Wairoćaną*.
5 Dziesięć strzał preceptor puścił,
które czułe punkty ranią,
i przeciąwszy łuk ze strzałą,
przeszył ciało Satjadźita.
6 Ten zaś chwycił łuk następny
mocą, blaskiem promieniejąc,
i uderzył chyżo w Dronę
strzał dwudziestką czaplopiórych.
7 Widząc, że Satjadźit Dronę
prawie zdławił podczas starcia,
Wilk Pańćalów począł mistrza
dręczyć setką ostrych bełtów.
8 Gdy zoczyli, że rydwannik
Drona został powstrzymany,
woje Pandów zakrzyknęli
i szatami powiewali.
9 Wówczas to Wilk rozsierdzony
szóstką strzał pierś Drony przeszył.
To, o królu, przecudownym
wszystkim wokół się wydało.
10 Drona zaś, rydwannik wielki,
deszczem strzał go zaraz spowił.
Wcześniej chyży, pęd swój zwiększył,
w złości oczy wybałuszył.
11 Łuki przeciął wówczas Drona
Wilka oraz Satjadźita
i sześcioma zabił Wilka
wraz z woźnicą, z rumakami.
12 Satjadźit pochwycił w dłonie
nowy łuk, z zasięgiem większym,
i szył w Dronę bezwiechciowe,
w konie, sztandar i woźnicę.
13 Drona tego nie mógł zdzierżyć,
jak ciemięży go Pańćala,
zatem by go unicestwić,
wielce chyże posłał strzały.
14 Swoich strzał tysięcznym deszczem
zakrył sztandar i rumaki,
pięść ściśniętą razem z łukiem
oraz bocznych dwóch woźniców.
15 Choć ten ciągle i na nowo
jego łuki ciął na części,
Pańćalja, znawca oręża,
zmagał się z Kasztanokonnym*.
16 Drona ujrzał Satjadźita
tak pewnego siebie w walce,
wtedy strzałą z pół księżycem
obciął głowę szlachetnemu.
17 Kiedy zginął ów minister,
byk pomiędzy Pańćalami,
zbiegł od Drony Judhiszthira
w popłochu, na śmigłych koniach.
18 Pańćalowie, Kekajowie,
Matsjowie i Karuszowie,
Ćedi oraz Kosalowie,
pragnąc chronić Judhiszthirę,
żywo k Dronie się rzucili.
19 Ciemiężyciel wrogich hufców,
mistrz, chcąc schwytać Judhiszthirę,
ich oddziały prędko zdmuchnął,
tak jak wiatr bawełny kłęby.
20 Młodszy z Matsjów Śatanika*
wnet ku Dronie się skierował,
który palił bezustannie
liczne wrogów swych zastępy.
21 Sześć strzał jak promienie słońca,
przez kowala wygładzone,
słał ku Dronie, ku woźnicy,
jego koniom, głośno rycząc.
22 Gdy tak ryczał, wówczas Drona
strzałą ostrą niczym brzytwa
głowę jego z kolczykami
odciął śpiesznie od tułowia
i rozbiegli się Matsjowie.
23 Wielokrotnie Bharadwadźa
morzył Matsjów, pobił Ćedich,
i Karuszów, i Kekajów,
i Pańćalów, i Sryńdźajów,
licznych wojów synów Pandu.
24 Zobaczyli Złotorydwan*,
jak oddziały pali w złości,
tak jak ogień las pochłania,
i zadrżeli Sryńdźajowie.
25 Jak najszybciej się sprawiając,
kiedy świetny łuk naciągał
i bił wrogów, brzęk cięciwy
słychać było w każdej stronie.
26 Słonie, konie, rydwanników,
piechotę, słoniową jazdę,
szyły jego wściekłe strzały,
uwalniane, wielce zręczne.
27 Tak jak groźnie grzmiąca chmura
razem z wiatrem w końcu zimy
gradem sypie wszem dokoła,
tak wypełniał wrogów strachem.
28 Przemierzał z kierunków każdy,
wszędzie armię poruszając,
mężny, silny, wielki łucznik,
koił swoich sprzymierzeńców.
29 Drony o niezmiernej mocy
złotem łuk inkrustowany
w każdym miejscu był widoczny
niczym w chmurach błyskawica.
30 Drona tak w szeregach Pandów
wielki pogrom wszędy czynił,
jak wśród antybogów Wisznu,
przez zastępy niebian czczony.
31 Mężny, mądry, prawdomówny,
silny, dzielny i szlachetny
stworzył rzekę końca świata
dziką, straszną dla trwożliwych,
32 rwącą brzegi śmiertelników,
wiry w niej są to sztandary,
konie, słonie – stwory wodne,
miecze – ryby, zbroje – fale,
33 kości wojów – żwiry wodne,
bębny, werble – żółwie morskie,
tarcze i pancerze – łodzie,
włosy – trawnik z wodorostów,
przeraźliwą, wielce dziką,
34 nurtem – łuk, kaskadą – strzały,
rojną od wężowych ramion,
co rwie ziemię pola bitwy,
niesie Kurów i Sryńdźajów,
ludzkie głowy to kamienie,
zaś maczugi są tratwami,
włócznie – ryby, wielce srogą,
35 stroje i turbany – pianą,
flaki – żmije pełzające,
przeraźliwą, wojów rwącą,
z krwi i mięsa jest w niej błoto,
36 słonie to potwory morskie,
a proporce są drzewami,
topiącą rycerzy chmary,
zbitą z ciał, okrutną wielce,
jeźdźcy w niej to krokodyle,
niezgłębioną, nieprzebraną –
taką rzekę rwącą k śmierci
Drona tworząc, wszem posyłał.
37 Brzmiącą hordą trupożerców,
psów, szakali gromadami,
nawiedzaną przez straszliwe
żrące mięso złe istoty.
38 Dronę, co miał rydwan cudny,
gdy oddziały jak śmierć spalał,
wojska z wszystkich stron obległy,
dzieci Kunti na ich czele.
39 Ale wielkich tych łuczników,
wojska twe z wzniesioną bronią,
książęta i ich synowie,
z każdej strony otoczyli.
40 Wtenczas Drona, wierny ślubom,
niczym słoń podczas amoku*,
nad rydwanów armią przebrnął
i powalił Drydhasenę.
41 Potem Kszemę on dosięgnął
walczącego bez bojaźni,
dziewięcioma przeszył strzały,
ten bez życia spadł z rydwanu.
42 Gdy się znalazł w centrum bitwy,
w każdą stronę świata zmierzał,
stróżem stał się swego wojska,
sam obrony nie wymagał.
43 W Śikhandina szył dwanaście,
dwudziestkę w Uttamaudźasa,
a niedźwiedzią Wasudanę
posłał do siedziby śmierci.
44 Znów ośmioma dziesiątkami
Kszatrawarmana dosięgnął,
zaś dwudziestką i sześcioma
strzał ugodził Sudakszinę,
potem Kszatradewę strącił
z ławy rydwanu niedźwiedzią.
45 Czwórką oraz sześćdziesiątką
bełtów godził w Judhamanju,
szył trzydziestką w Satjakiego
i raptownie Złotorydwan
rzucił się ku Judhiszthirze.
46 Wówczas chybko Judhiszthira,
pierwszy z królów, hazardzista,
wnet rączymi końmi czmychnął,
k Dronie ruszył zaś Pańćalja.
47 Razem z końmi i woźnicą
tego, co łuk krótki dzierżył,
zabił Drona. Spadł na ziemię
tak jak gwiazda z firmamentu.
48 Kiedy zginął syn królewski,
co rozsławiał ród Pańćalów,
wielki zgiełk się wszędy podniósł:
„Zabij Dronę, zabij Dronę!”.
49 Siłacz Drona wnet poruszył
wielce ludy rozsierdzone,
Pańćalów, Kekajów, Matsjów,
dzieci Pandu i Sryńdźajów.
50 Satjakiego, Ćekitanę,
Dhrysztadjumnę, Śikhandina,
Senabindu, Suwarćasa,
a wraz z nimi Ćitrasenę,
ponadto Wardhakszemiego,
51 tych i innych w wielkiej liczbie,
władców dziedzin rozmaitych,
wszystkich w boju zdołał zdławić,
otoczony przez ród Kurów.
52 Wojsk twych było dziś zwycięstwo,
królu, w strasznej tej potyczce.
Armię Pandów, gdy zbiegała,
on mordował z każdej strony.
53 Niczym Danu potomkowie,
których bije wielki Indra,
dygotali Pańćalowie,
Kekajowie i Matsjowie.