Autorzy

Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Joanna Jurewicz
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład, zamieszczenie na stronie)
Sven Sellmer i Andrzej Babkiewicz

Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.

महाभारत

Mahābhārata

6. Księga Bhiszmy (bhīṣma-parvan)

***

6.41-117 Księga pokonania Bhiszmy (bhīṣma-vadha)

6.71-75 Siódmy dzień bitwy (saptama-yuddha-divasa)

6.82. Powrót do obozów
(kaurava-parājaya / śibira-praveśa)

Streszczenie rozdziału:

  • Bhiszma atakuje Pandawów.
  • Judhiszthira wydaje rozkaz zabicia Bhiszmy.
  • Bhiszma walczy ze stronnikami Pandawów, unikając Śikhandina.
  • Walki po zapadnięciu nocy. Powrót do obozów.

saṃjaya uvāca
virathaṃ taṃ samāsādya citrasenaṃ manasvinam |
ratham āropayām āsa vikarṇas tanayas tava ||6.82.1||
tasmiṃs tathā vartamāne tumule saṃkule bhṛśam |
bhīṣmaḥ śāṃtanavas tūrṇaṃ yudhiṣṭhiram upādravat ||6.82.2||
tataḥ sarathanāgāśvāḥ samakampanta sṛñjayāḥ |
mṛtyor āsyam anuprāptaṃ menire ca yudhiṣṭhiram ||6.82.3||
yidhiṣṭhiro 'pi kauravyo yamābhyāṃ sahitaḥ prabhuḥ |
maheṣvāsaṃ naravyāghraṃ bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ yayau ||6.82.4||
tataḥ śarasahasrāṇi pramuñcan pāṇḍavo yudhi |
bhīṣmaṃ saṃchādayām āsa yathā megho divākaram ||6.82.5||
tena samyak praṇītāni śarajālāni bhārata |
patijagrāha gāṅgeyaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ ||6.82.6||
tathaiva śarajālāni bhīṣmeṇāstāni māriṣa |
ākāśe samadṛśyanta khagamānāṃ vrajā iva ||6.82.7||
nimeṣārdhāc ca kaunteyaṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo yudhi |
adṛśyaṃ samare cakre śarajālena bhāgaśaḥ ||6.82.8||
tato yudhiṣṭhiro rājā kauravyasya mahātmanaḥ |
nārācaṃ preṣayām āsa kruddha āśīviṣopamam ||6.82.9||
asaṃprāptaṃ tatas taṃ tu kṣurapreṇa mahārathaḥ |
ciccheda samare rājan bhīṣmas tasya dhanuścyutam ||6.82.10||
taṃ tu chittvā raṇe bhīṣmo nārācaṃ kālasaṃmitam |
nijaghne kauravendrasya hayān kāñcanabhūṣaṇān ||6.82.11||
hatāśvaṃ tu rathaṃ tyaktvā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ |
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ nakulasya mahātmanaḥ ||6.82.12||
yamāv api susaṃkruddhaḥ samāsādya raṇe tadā |
śaraiḥ saṃchādayām āsa bhīṣmaḥ parapuraṃjayaḥ ||6.82.13||
tau tu dṛṣṭvā mahārāja bhīṣmabāṇaprapīḍitau |
jagāmātha parāṃ cintāṃ bhīṣmasya vadhakāṅkṣayā ||6.82.14||
tato yudhiṣṭhiro vaśyān rājñas tān samacodayat |
bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ sarve nihateti suhṛdgaṇān ||6.82.15||
tatas te pārthivāḥ sarve śrutvā pārthasya bhāṣitam |
mahatā rathavaṃśena parivavruḥ pitāmaham ||6.82.16||
sa samantāt parivṛtaḥ pitā devavratas tava |
cikrīda dhanuṣā rājan pātayāno mahārathān ||6.82.17||
taṃ carantaṃ raṇe pārthā dadṛśuḥ kauravaṃ yudhi |
mṛgamadhyaṃ praviśyeva yathā siṃhaśiśuṃ vane ||6.82.18||
tarjayānaṃ raṇe śūrāṃs trāsayānaṃ ca sāyakaiḥ |
dṛṣṭvā tresur mahārāja siṃhaṃ mṛgagaṇā iva ||6.82.19||
raṇe bharatasiṃhasya dadṛśuḥ kṣatriyā gatim |
agner vāyusahāyasya yathā kakṣaṃ didhakṣataḥ ||6.82.20||
śirāṃsi rathināṃ bhīṣmaḥ pātayām āsa saṃyuge |
tālebhya iva pakvāni phalāni kuśalo naraḥ ||6.82.21||
patadbhiś ca mahārāja śirobhir dharaṇītale |
babhūva tumulaḥ śabdaḥ patatām aśmanām iva ||6.82.22||
tasmiṃs tu tumule yuddhe vartamāne sudāruṇe |
sarveṣām eva sainyānām āsīd vyatikaro mahān ||6.82.23||
bhinneṣu teṣu vyūheṣu kṣatriyā itaretaram |
ekam ekaṃ samāhūya yuddhāyaivopatasthire ||6.82.24||
śikhaṇḍī tu samāsādya bharatānāṃ pitāmaham |
abhidudrāva vegena tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt ||6.82.25||
anādṛtya tato bhīṣmas taṃ śikhaṇḍinam āhave |
prayayau sṛñjayān kruddhaḥ strītvaṃ cintya śikhaṇḍinaḥ ||6.82.26||
sṛñjayās tu tato hṛṣṭā dṛṣṭvā bhīṣmaṃ mahāratham |
siṃhanādān bahuvidhāṃś cakruḥ śaṅkhavimiśritān ||6.82.27||
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ vyatiṣaktarathadvipam |
aparāṃ diśam āsthāya sthite savitari prabho ||6.82.28||
dhṛṣṭadyumno 'tha pāñcālyaḥ sātyakiś ca mahārathaḥ |
pīḍayantau bhṛśaṃ sainyaṃ śaktitomaravṛṣṭibhiḥ |
śastraiś ca bahubhī rājañ jaghnatus tāvakān raṇe ||6.82.29||
te hanyamānāḥ samare tāvakāḥ puruṣarṣabha |
āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā na tyajanti sma saṃyugam |
yathotsāhaṃ ca samare jaghnur lokaṃ mahārathāḥ ||6.82.30||
tatrākrando mahān āsīt tāvakānāṃ mahātmanām |
vadhyatāṃ samare rājan pārṣatena mahātmanā ||6.82.31||
taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ tāvakānāṃ mahārathau |
vindānuvindāv āvantyau pārṣataṃ patyupasthitau ||6.82.32||
tau tasya turagān hatvā tvaramāṇau mahārathau |
chādayām āsatur ubhau śaravarṣeṇa pārṣatam ||6.82.33||
avaplutyātha pāñcālyo rathāt tūrṇaṃ mahābalaḥ |
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ sātyakeḥ sumahātmanaḥ ||6.82.34||
tato yudhiṣṭhiro rājā mahatyā senayā vṛtaḥ |
āvantyau samare kruddhāv abhyayāt sa paraṃtapau ||6.82.35||
tathaiva tava putro 'pi sarvodyogena māriṣa |
vindānuvindāv āvantyau parivāryopatasthivān ||6.82.36||
arjunaś cāpi saṃkruddhaḥ kṣatriyān kṣatriyarṣabha |
ayodhayata saṃgrāme vajrapāṇir ivāsurān ||6.82.37||
droṇaś ca samare kruddhaḥ putrasya priyakṛt tava |
vyadhamat sarvapāñcālāṃs tūlarāśim ivānalaḥ ||6.82.38||
duryodhanapurogās tu putrās tava viśāṃ pate |
parivārya raṇe bhīṣmaṃ yuyudhuḥ pāṇḍavaiḥ saha ||6.82.39||
tato duryodhano rājā lohitāyati bhāskare |
abravīt tāvakān sarvāṃs tvaradhvam iti bhārata ||6.82.40||
yudhyatāṃ tu tathā teṣāṃ kurvatāṃ karma duṣkaram |
astaṃ girim athārūḍhe naprakāśati bhāskare ||6.82.41||
prāvartata nadī ghorā śoṇitaughataraṅgiṇī |
gomāyugaṇasaṃkīrṇā kṣaṇena rajanīmukhe ||6.82.42||
śivābhir aśivābhiś ca ruvadbhir bhairavaṃ ravam |
ghoram āyodhanaṃ jajñe bhūtasaṃghasamākulam ||6.82.43||
rākṣasāś ca piśācāś ca tathānye piśitāśanāḥ |
samantato vyadṛśyanta śataśo 'tha sahasraśaḥ ||6.82.44||
arjuno 'tha suśarmādīn rājñas tān sapadānugān |
vijitya pṛtanāmadhye yayau svaśibiraṃ prati ||6.82.45||
yudhiṣṭhiro 'pi kauravyo bhrātṛbhyāṃ sahitas tadā |
yayau svaśibiraṃ rājā niśāyāṃ senayā vṛtaḥ ||6.82.46||
bhīmaseno 'pi rājendra duryodhanamukhān rathān |
avajitya tataḥ saṃkhye yayau svaśibiraṃ prati ||6.82.47||
duryodhano 'pi nṛpatiḥ parivārya mahāraṇe |
bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ tūrṇaṃ prayātaḥ śibiraṃ prati ||6.82.48||
droṇo drauṇiḥ kṛpaḥ śalyaḥ kṛtavarmā ca sātvataḥ |
parivārya camūṃ sarvāṃ prayayuḥ śibiraṃ prati ||6.82.49||
tathaiva sātyakī rājan dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ |
parivārya raṇe yodhān yayatuḥ śibiraṃ prati ||6.82.50||
evam ete mahārāja tāvakāḥ pāṇḍavaiḥ saha |
paryavartanta sahitā niśākāle paraṃtapāḥ ||6.82.51||
tataḥ svaśibiraṃ gatvā pāṇḍavāḥ kuravas tathā |
nyaviśanta mahārāja pūjayantaḥ parasparam ||6.82.52||
rakṣāṃ kṛtvātmanaḥ śūrā nyasya gulmān yathāvidhi |
apanīya ca śalyāṃs te snātvā ca vividhair jalaiḥ ||6.82.53||
kṛtasvastyayanāḥ sarve saṃstūyantaś ca bandibhiḥ |
gītavāditraśabdena vyakrīḍanta yaśasvinaḥ ||6.82.54||
muhūrtam iva tat sarvam abhavat svargasaṃnibham |
na hi yuddhakathāṃ kāṃ cit tatra cakrur mahārathāḥ ||6.82.55||
te prasupte bale tatra pariśrāntajane nṛpa |
hastyaśvabahule rājan prekṣaṇīye babhūvatuḥ ||6.82.56||

I rzekł Sańdźaja:
Widzi twój syn Wikarna, że Ćitrasena rydwan utracił, więc na swój go bierze. I toczy się ta walka bezładna, pełna wrzawy wielkiej. Syn Śantanu Bhiszma pędem do Judhiszthiry podjeżdża. Zadrżeli Sryńdźajowie razem z oddziałami rydwanów, słoni i konnicy, myśląc, że oto Judhiszthira w paszczę śmierci wpadnie niechybnie. Ale on, mocarny Potomek Kaurawów, razem z bliźniakami, Nakulą i Sahadewą, rusza na wielkiego łucznika Bhiszmę Syna Śantanu, tygrysa mężów. [5] Wypuszcza strzał tysiące, spowijając go jakoby chmura słońce. Syn Gangi tę gęstwę strzał rozprasza, setki tysięcy razy strzelając. Widzę pociski Judhiszthiry śmigające w powietrzu niczym stada ptaków-wędrowców przestworzy, o dostojny. A potem Bhiszma Syn Śantanu w okamgnieniu zasypuje Syna Kunti gęstwą strzał aż Syn Kunti znika pod nimi. [10] W gniew wpada król Judhiszthira i ciska w kierunku Potomka Kaurawów żelazną strzałę do jadowitego węża podobną. Ale jeszcze Bhiszmy nie dosięgła, a już ten wielki rydwannik rozszczepia ją strzałą ostrą jak brzytwa. A gdy zniszczył żelazną strzałę Judhiszthiry, podobną do Czasu samego, zabija Bhiszma rumaki wodza Pandawów, złotym rzędem ozdobione. Judhiszthira Syn Prawa zeskakuje z rydwanu z martwymi rumakami i w jednej chwili wchodzi na rydwan Nakuli duchem potężnego. Rozsrożony Syn Śantanu, zdobywca miast wrogich, atakuje bliźniaków, strzałami ich zarzuca. Widzi król Judhiszthira, jak Bhiszma nęka tych dwóch, widzi jego żądzę mordu i wielki niepokój go ogarnia. [15] Woła więc do przyjaciół i królów poddanych jego dowództwu:
– Zabijcie wszyscy pospołu Bhiszmę Syna Gangi!

Na rozkaz Syna Prythy królowie otaczają wielkiego pradziada licznymi oddziałami rydwanów. A ojciec O-Boskim-Ślubowaniu, ze wszystkich stron otoczony, bawić się swym łukiem poczyna, strzelając w wielkich rydwanników. [20] Patrzą Synowie Prythy na Kaurawę, jak krąży po polu bitwy niczym lew młody wśród stada antylop, jak grozi mężnym wojownikom, jak straszy swą bronią i lęk ich przed nim ogarnia niczym stado antylop przed lwem, mój królu. Patrzą kszatrijowie, jak lew Bharatów idzie niczym ogień, co suche trawy spala, gdy wiatr go goni, jak ścina głowy rydwanników niczym dojrzałe owoce z palm winnych, a one spadają na ziemię z łoskotem lawiny.

Toczy się straszny, pełen zgiełku bój, wojownicy już nie rozróżniają się nawzajem. Łamią się szyki, a oni nawołują siebie i przeciw sobie walkę podejmują. [25] Śikhandin podjeżdża do pradziada Bharatów i rusza nań prędko, krzycząc: „Stawaj! Stawaj!” Ale Bhiszma omija go, pamięta bowiem, że był on kobietą, i rozwścieczony atakuje Sryńdźajów.

Na widok tego wielkiego rydwannika radość ogarnia Sryńdźajów, ryczeć niczym lwy poczynają i dąć w konchy na różne sposoby. Słońce już idzie ku zachodowi, a między nimi bój się rozpoczyna, oddziały rydwanów i słoni bezładnie ze sobą się mieszają, mój panie. Dhrysztadjumna Wnuk Pryszaty, król Pańcalów i wielki rydwannik Satjaki mocno chłoszczą twoich wojowników deszczem włóczni i oszczepów, raniąc ich najróżniejszą bronią, mój królu. [30] Twoi ludzie, wielcy rydwannicy, choć tęgie ciosy dostają, honorowo decydują, że nie ustąpią pola, i biją się co sił, buhaju mężów. Słychać straszny krzyk twoich wojowników potężnych duchem, mordowanych w boju przez szlachetnego Wnuka Pryszaty duchem potężnego, mój królu. Ten krzyk dochodzi uszu dwóch wielkich rydwanników Windy i Anuwindy królów Awanti, szarżują oni na Wnuka Pryszaty, w jeden mig jego rącze konie uśmiercają, a samego deszczem strzał chłoszczą. Mocarny król Pańćalów migiem z rydwanu zeskakuje i wchodzi na rydwan Satjakiego duchem mocarnego. [35] A twój syn król Judhiszthira, w otoczeniu wielkiej armii, jedzie do królów Awanti – rozjuszonych dręczycieli wrogów, z wielkim trudem ich okrąża i naprzciw nich staje.

Ardźuna, którego gniew przepełnia, bije wojowników, jak sam Indra Gromodzierżca bił ongiś asurów. Równie rozsrożony Drona, chcąc przysłużyć się twojemu synowi, wytraca Pańćalów jak ogień kępkę trawy – jednego za drugim. Twoi synowie z Durjodhaną na czele, o panie plemion, osłaniając Bhiszmę, szarżują na Pandawów. [40] A król Durjodhana do wszystkich twoich krzyczy:
– Szybciej! Szybciej!

Słońce koloru krwi już nabiera, Bharato, i znika za górą, a oni wciąż walczą, Prawo twarde wypełniając. Zapada noc. Po ziemi płynie straszna rzeka krwawym nurtem, hordy szakali przy niej się zbierają. [45] Złowieszczy ryk zwierząt płowych i drapieżnych pole walki wypełnia, wyłażą na nie setki, tysiące rakszasów, upiorów i innych mięsożerców – wszędzie je widzę!

Ardźuna, pokonawszy Śuśarmana i innych królów wraz z ich poddanymi, środkiem pola bitwy do obozu na noc się zbiera, a razem z nim Judhiszthira, potomek Kurów, wraz z bliźniakami, swym wojskiem otoczony. Dalej jedzie Bhimasena, o Indro królów, zwyciężywszy rydwanników pod wodzą twego syna. Także sam książę Durjodhana, osłaniając Bhiszmę Syna Śantanu, do swego obozu się udaje, a z nim Drona razem z synem, Krypa, Śalja i król Satwatów Krytawarman. [50] Jadą też na spoczynek król Satjaki i Dhrysztadjumna Wnuk Pryszaty, całą armię ubezpieczając. W ten sposób twoi ludzie, dręczyciele wrogów oraz Pandawowie zawrócili do obozów, kiedy noc zapadła, mój królu.

Gdy znaleźli się w swych namiotach, spoczynku zażywali, nawzajem się chwaląc. Ustawili mężni straże, rozpuścili oddziały, odłożyli włócznie, wykąpali się w różnych rodzajach wody, a potem wszyscy odprawili pomyślne rytuały i, wysławiani przez bardów, zabawiali się wśród śpiewów i muzyki, przesławni. [55] Przez chwilę jedną było jakoby w niebie – nic o wojnie nie mówili wielcy rydwanicy. I przyjemnie było patrzeć, jak obie strudzone armie posnęły, wraz ze swymi wierzchowcami, mój królu.