Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Joanna Jurewicz
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład, zamieszczenie na stronie)
Sven Sellmer i Andrzej Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
6. Księga Bhiszmy (bhīṣma-parvan)
***
6.41-117 Księga pokonania Bhiszmy (bhīṣma-vadha)
6.71-75 Szósty dzień bitwy (ṣaṣṭha-yuddha-divasa)
6.75. Gorączka Durjodhany
(duryodhanānutāpa / duṣkarṇa-vadha / śatānīka-yuddha)
Streszczenie rozdziału:
- Walka Bhimy z Durjodhaną.
- Walka Synów Draupadi i Kekajów z Kaurawami.
saṃjaya uvāca
tato duryodhano rājā lohitāyati bhāskare |
saṃgrāmarabhaso bhīmaṃ hantukāmo 'bhyadhāvata ||6.75.1||
tam āyāntam abhiprekṣya nṛvīraṃ dṛḍhavairiṇam |
bhīmasenaḥ susaṃkruddha idaṃ vacanam abravīt ||6.75.2||
ayaṃ sa kālaḥ saṃprāpto varṣapūgābhikāṅkṣitaḥ |
adya tvāṃ nihaniṣyāmi yadi notsṛjase raṇam ||6.75.3||
adya kuntyāḥ parikleśaṃ vanavāsaṃ ca kṛtsnaśaḥ |
draupadyāś ca parikleśaṃ praṇotsyāmi hate tvayi ||6.75.4||
yat tvaṃ durodaro bhūtvā pāṇḍavān avamanyase |
tasya pāpasya gāndhāre paśya vyasanam āgatam ||6.75.5||
karṇasya matam ājñāya saubalasya ca yat purā |
acintya pāṇḍavān kāmād yatheṣṭaṃ kṛtavān asi ||6.75.6||
yācamānaṃ ca yan mohād dāśārham avamanyase |
ulūkasya samādeśaṃ yad dadāsi ca hṛṣṭavat ||6.75.7||
adya tvā nihaniṣyāmi sānubandhaṃ sabāndhavam |
samīkariṣye tat pāpaṃ yat purā kṛtavān asi ||6.75.8||
evam uktvā dhanur ghoraṃ vikṛṣyodbhrāmya cāsakṛt |
samādāya śarān ghorān mahāśanisamaprabhān ||6.75.9||
ṣaḍviṃśat tarasā kruddho mumocāśu suyodhane |
jvalitāgniśikhākārān vajrakalpān ajihmagān ||6.75.10||
tato 'sya kārmukaṃ dvābhyāṃ sūtaṃ dvābhyāṃ ca vivyadhe |
caturbhir aśvāñ javanān anayad yamasādanam ||6.75.11||
dvābhyāṃ ca suvikṛṣṭābhyāṃ śarābhyām arimardanaḥ |
chatraṃ ciccheda samare rājñas tasya rathottamāt ||6.75.12||
tribhiś ca tasya ciccheda jvalantaṃ dhvajam uttamam |
chittvā taṃ ca nanādoccais tava putrasya paśyataḥ ||6.75.13||
rathāc ca sa dhvajaḥ śrīmān nānāratnavibhūṣitaḥ |
papāta sahasā bhūmiṃ vidyuj jaladharād iva ||6.75.14||
jvalantaṃ sūryasaṃkāśaṃ nāgaṃ maṇimayaṃ śubham |
dhvajaṃ kurupateś chinnaṃ dadṛśuḥ sarvapārthivāḥ ||6.75.15||
athainaṃ daśabhir bāṇais tottrair iva mahāgajam |
ājaghāna raṇe bhīmaḥ smayann iva mahārathaḥ ||6.75.16||
tatas tu rājā sindhūnāṃ rathaśreṣṭho jayadrathaḥ |
duryodhanasya jagrāha pārṣṇiṃ satpuruṣocitām ||6.75.17||
kṛpaś ca rathināṃ śreṣṭhaḥ kauravyam amitaujasam |
āropayad rathaṃ rājan duryodhanam amarṣaṇam ||6.75.18||
sa gāḍhaviddho vyathito bhīmasenena saṃyuge |
niṣasāda rathopasthe rājā duryodhanas tadā ||6.75.19||
parivārya tato bhīmaṃ hantukāmo jayadrathaḥ |
rathair anekasāhasrair bhīmasyāvārayad diśaḥ ||6.75.20||
dhṛṣṭaketus tato rājann abhimanyuś ca vīryavān |
kekayā draupadeyāś ca tava putrān ayodhayan ||6.75.21||
citrasenaḥ sucitraś ca citrāśvaś citradarśanaḥ |
cārucitraḥ sucāruś ca tathā nandopanandakau ||6.75.22||
aṣṭāv ete maheṣvāsāḥ sukumārā yaśasvinaḥ |
abhimanyurathaṃ rājan samantāt paryavārayan ||6.75.23||
ājaghāna tatas tūrṇam abhimanyur mahāmanāḥ |
ekaikaṃ pañcabhir viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
vajramṛtyupratīkāśair vicitrāyudhaniḥsṛtaiḥ ||6.75.24||
amṛṣyamāṇās te sarve saubhadraṃ rathasattamam |
vavarṣur mārgaṇais tīkṣṇair giriṃ merum ivāmbudāḥ ||6.75.25||
sa pīḍyamānaḥ samare kṛtāstro yuddhadurmadaḥ |
abhimanyur mahārāja tāvakān samakampayat |
yathā devāsure yuddhe vajrapāṇir mahāsurān ||6.75.26||
vikarṇasya tato bhallān preṣayām āsa bhārata |
caturdaśa rathaśreṣṭho ghorān āśīviṣopamān |
dhvajaṃ sūtaṃ hayāṃś cāsya chittvā nṛtyann ivāhave ||6.75.27||
punaś cānyāñ śarān pītān akuṇṭhāgrāñ śilāśitān |
preṣayām āsa saubhadro vikarṇāya mahābalaḥ ||6.75.28||
te vikarṇaṃ samāsādya kaṅkabarhiṇavāsasaḥ |
bhittvā dehaṃ gatā bhūmiṃ jvalanta iva pannagāḥ ||6.75.29||
te śarā hemapuṅkhāgrā vyadṛśyanta mahītale |
vikarṇarudhiraklinnā vamanta iva śoṇitam ||6.75.30||
vikarṇaṃ vīkṣya nirbhinnaṃ tasyaivānye sahodarāḥ |
abhyadravanta samare saubhadrapramukhān rathān ||6.75.31||
abhiyātvā tathaivāśu rathasthān sūryavarcasaḥ |
avidhyan samare 'nyonyaṃ saṃrabdhā yuddhadurmadāḥ ||6.75.32||
durmukhaḥ śrutakarmāṇaṃ viddhvā saptabhir āśugaiḥ |
dhvajam ekena ciccheda sārathiṃ cāsya saptabhiḥ ||6.75.33||
aśvāñ jāmbūnadair jālaiḥ pracchannān vātaraṃhasaḥ |
jaghāna ṣaḍbhir āsādya sārathiṃ cābhyapātayat ||6.75.34||
sa hatāśve rathe tiṣṭhañ śrutakarmā mahārathaḥ |
śaktiṃ cikṣepa saṃkruddho maholkāṃ jvalitām iva ||6.75.35||
sā durmukhasya vipulaṃ varma bhittvā yaśasvinaḥ |
vidārya prāviśad bhūmiṃ dīpyamānā sutejanā ||6.75.36||
taṃ dṛṣṭvā virathaṃ tatra sutasomo mahābalaḥ |
paśyatāṃ sarvasainyānāṃ ratham āropayat svakam ||6.75.37||
śrutakīrtis tathā vīro jayatsenaṃ sutaṃ tava |
abhyayāt samare rājan hantukāmo yaśasvinam ||6.75.38||
tasya vikṣipataś cāpaṃ śrutakīrter mahātmanaḥ |
ciccheda samare rājañ jayatsenaḥ sutas tava |
kṣurapreṇa sutīkṣṇena prahasann iva bhārata ||6.75.39||
taṃ dṛṣṭvā chinnadhanvānaṃ śatānīkaḥ sahodaram |
abhyapadyata tejasvī siṃhavad vinadan muhuḥ ||6.75.40||
śatānīkas tu samare dṛḍhaṃ visphārya kārmukam |
vivyādha daśabhis tūrṇaṃ jayatsenaṃ śilīmukhaiḥ ||6.75.41||
athānyena sutīkṣṇena sarvāvaraṇabhedinā |
śatānīko jayatsenaṃ vivyādha hṛdaye bhṛśam ||6.75.42||
tathā tasmin vartamāne duṣkarṇo bhrātur antike |
ciccheda samare cāpaṃ nākuleḥ krodhamūrchitaḥ ||6.75.43||
athānyad dhanur ādāya bhārasādhanam uttamam |
samādatta śitān bāṇāñ śatānīko mahābalaḥ ||6.75.44||
tiṣṭha tiṣṭheti cāmantrya duṣkarṇaṃ bhrātur agrataḥ |
mumoca niśitān bāṇāñ jvalitān pannagān iva ||6.75.45||
tato 'sya dhanur ekena dvābhyāṃ sūtaṃ ca māriṣa |
ciccheda samare tūrṇaṃ taṃ ca vivyādha saptabhiḥ ||6.75.46||
aśvān manojavāṃś cāsya kalmāṣān vītakalmaṣaḥ |
jaghāna niśitais tūrṇaṃ sarvān dvādaśabhiḥ śaraiḥ ||6.75.47||
athāpareṇa bhallena sumuktena nipātinā |
duṣkarṇaṃ samare kruddho vivyādha hṛdaye bhṛśam ||6.75.48||
duṣkarṇaṃ nihataṃ dṛṣṭvā pañca rājan mahārathāḥ |
jighāṃsantaḥ śatānīkaṃ sarvataḥ paryavārayan ||6.75.49||
chādyamānaṃ śaravrātaiḥ śatānīkaṃ yaśasvinam |
abhyadhāvanta saṃrabdhāḥ kekayāḥ pañca sodarāḥ ||6.75.50||
tān abhyāpatataḥ prekṣya tava putrā mahārathāḥ |
pratyudyayur mahārāja gajā iva mahāgajān ||6.75.51||
durmukho durjayaś caiva tathā durmarṣaṇo yuvā |
śatruṃjayaḥ śatrusahaḥ sarve kruddhā yaśasvinaḥ |
pratyudyātā mahārāja kekayān bhrātaraḥ samam ||6.75.52||
rathair nagarasaṃkāśair hayair yuktair manojavaiḥ |
nānāvarṇavicitrābhiḥ patākābhir alaṃkṛtaiḥ ||6.75.53||
varacāpadharā vīrā vicitrakavacadhvajāḥ |
viviśus te paraṃ sainyaṃ siṃhā iva vanād vanam ||6.75.54||
teṣāṃ sutumulaṃ yuddhaṃ vyatiṣaktarathadvipam |
avartata mahāraudraṃ nighnatām itaretaram |
anyonyāgaskṛtāṃ rājan yamarāṣṭravivardhanam ||6.75.55||
muhūrtāstamite sūrye cakrur yuddhaṃ sudāruṇam |
rathinaḥ sādinaś caiva vyakīryanta sahasraśaḥ ||6.75.56||
tataḥ śāṃtanavaḥ kruddhaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
nāśayām āsa senāṃ vai bhīṣmas teṣāṃ mahātmanām |
pāñcālānāṃ ca sainyāni śarair ninye yamakṣayam ||6.75.57||
evaṃ bhittvā maheṣvāsaḥ pāṇḍavānām anīkinīm |
kṛtvāvahāraṃ sainyānāṃ yayau svaśibiraṃ nṛpa ||6.75.58||
dharmarājo 'pi saṃprekṣya dhṛṣṭadyumnavṛkodarau |
mūrdhni caitāv upāghrāya saṃhṛṣṭaḥ śibiraṃ yayau ||6.75.59||
I rzekł Sańdźaja:
Słońce już krwawą łuną ku zachodowi chylić się zaczyna, kiedy król Durjodhana, niesyty walki, rusza na Bhimę, chcąc go zabić. Rozsrożył się Bhimasena, widząc, że biegnie ku niemu ów bohater wśród mężów, niezachwiany w swej wrogości, i woła do niego:
– Nadchodzi wreszcie ta chwila przez tyle lat wyczekiwana! Zaraz cię zabiję, chyba, że zrezygnujesz z walki. Odpłacę ci dzisiaj za cierpienia Kunti, za nasz żywot w puszczy i za cierpienia Draupadi. [5] Upokorzyłeś Pandawów, gdyś z Judhiszthirą grał w kości, i właśnie za ten grzech doczekasz się klęski, Synu Gandhari! Słuchając wcześniejszych podszeptów Karny i Śakuniego Syna Subali, bezmyślnie robiłeś Pandawom to, co chciałeś. Wiedziony głupotą własną wzgardziłeś błaganiami Daśarhy* i pełen radości przez Ulukę* wieści nam słałeś. Ale dzisiaj cię zabiję razem z twymi krewniakami i poplecznikami. [10] Odpłacę ci za twoje złe czyny, które wcześniej popełniłeś!
To powiedziawszy, wielki łuk wyciągnął, zakołysał nim kilka razy, a potem nałożył na cięciwę strzały budzące grozę, do wielkich piorunów podobne, z czubami jak grom ogniem rozpalonymi, niechybnymi i – furią przepełniony – błyskawicznie strzela w Sujodhanę dwadzieścia sześć razy. Dwiema łamie mu łuk, dwiema woźnicę zabija, czterema chyże konie posyła do siedziby Jamy, kolejnymi dwiema strzałami z głośnym świstem parasol u świetnego rydwanu króla rozdziera, trzema zrywa jego świetne godło płomieniejące, a zerwawszy je, ryczy rozgłośnie na oczach twego syna – ów zabójca wrogów. Leci na ziemię świetliste godło, migocące licznymi drogocennymi kamieniami jak błyskawica z chmury znienacka wypada. [15] A wszyscy królowie widzą to godło dowódcy Kurów w kształcie słonia, jasne jak słońce, w klejnoty zdobne – strzaskane.
A wtedy Bhima, wielki wojownik, uśmiechnął się półgębkiem i w niego samego dziesięcioma strzałami uderza jakby bodźcami kłuł słonia wielkiego. Król Sindhu, arcyrydwannik Dźajadratha, osłania z tyłu Durjodhanę tam, gdzie stoją inni dzielni wojownicy. Krypa, świetny rydwannik, bierze Durjodhanę, zawziętego Potomka Kaurawów, o sile niezmierzonej, na swój rydwan, a wzburzony król, trzęsąc się cały od głębokich ran zadanych strzałami Bhimy, na ławie rydwanu siada. [20] Dźajadratha zaś, chcąc zabić Bhimę, zakleszcza go wieloma tysiącami rydwanów ze stron wszystkich.
Dhrysztaketu, mój królu, i mężny Abhimanju, Kekajowie wraz z Synami Draupadi atakują twoich synów. Ćitrasena, Sućitra, Ćitraśwa, Ćitradarśana, Ćarucitra, Sućaru, Nanda i Upananda – tych ośmiu wielkich łuczników, młodzików pełnych chwały, otacza rydwan Abhimanju. Od razu uderza na nich dumny Abhimanju i każdego z nich przeszywa pięcioma strzałami o giętych łączach. [25] Tamci zaś, pełni zaciekłości, ostrymi strzałami podobnymi do gromu Indry, do Śmierci samej, i innymi różnymi pociskami najświetniejszy rydwan Syna Subhadry zalewają jak górę Meru chmura burzowa deszczem. Pod naporem strzał Abhimanju, obeznany z bronią i bojem upojony, mój królu, walczy z twoimi jak Indra Gromodzierżca z potężnymi asurami w czas ich pradawnej wojny. Wypuszcza ten arcyrydwannik w kierunku Wikarny czternaście strzał strasznych jak węże jadowite. Łamie jego godło i trafia jego i konie – a jakoby tańczył w tej walce! I dalej potężny Syn Subhadry bije w Wikarnę żelaznymi strzałami o spiczastych grotach, na kamiennym toczydle ostrzonymi, z czaplimi i pawimi lotkami. Wbijają się w ciało Wikarny i spadają jak płonące węże. [30] Widzę je, jak leżą na ziemi, migocąc złotymi nasadami, zdaje się, że jego krwią wymiotują.
Dostrzegli towarzysze, że Wikarna jest ranny i ruszają na rydwany przez Abhimanju dowodzone. Stojąc na platformach, jaśniejąc jak słońce, podjeżdżają szybko do tamtych i wzajemnie się ostrzeliwują w podnieceniu, bojem upojeni. Durmukha trafia Śrutakarmana siedmioma chyżymi strzałami, następną zrywa jego godło, siedem kolejnych wbija w woźnicę, i całkiem z bliska sześcioma strzałami zabija konie okryte złotą plecionką, rącze niczym wiatr, zwalając woźnicę na ziemię. [35] Śrutakarman, wielki rydwannik, rozwścieczony, rzuca włócznię jak wielka żagiew płonącą. Przebija ona mocny pancerz sławnego Durmukhy i, rozdarłszy go, spada na ziemię migocąc spiczastym ostrzem. Potężny Sutasoma, widząc, że Śrutakarman stracił rydwan, na swój go zabiera na oczach wszystkich wojowników.
Śrutakirti atakuje twojego syna, sławnego Dźajatsenę, mój królu, chcąc go zabić. Ale w tym samym momencie twój syn Dźajatsena łamie łuk Śrutakirtiego potężnego duchem strzałą bardzo ostrą, z grotem jak brzytwa, uśmiechając się półgębkiem. [40] Śatanika Syn Nakuli widzi złamany łuk towarzysza i podjeżdża, rozogniony, rycząc jak lew raz za razem. Napina swój potężny łuk i w jednej chwili przeszywa Dźajatsenę dziesięcioma bełtami z krzemiennym grotem, kolejną zaś, bardzo ostrą, co każdy pancerz przetnie, trafia silnie Dźajatsenę w samo serce.
Oszalały z gniewu Duszkarna, walczący w pobliżu brata, rozszczepia łuk Śataniki. Ale Śatanika mocarz bierze inny łuk niechybny, doskonały i ostre strzały nań nakłada. [45] Woła do Duszkarny: „Stawaj, Stawaj!”, staje przed bratem i wypuszcza ostre strzały jak płonące węże. Jedną łuk Duszkarny łamie, dwiema zabija woźnicę, o czcigodny, jego samego trafia siedmioma, wszystkie zaś jego konie, biegłe jak myśl, srokate, a bez najmniejszej skazy, w jeden mig dwunastoma wytraca, a kolejną, dobrze wymierzoną strzałą niedźwiedzią w samo serce Duszkarnę z całą mocą bije – rozwścieczony. [50] Widząc, że Duszkarna poległ, pięciu wielkich rydwanników Kekajów otacza Śatanikę, śmierci jego pragną. W gorączce atakują tego sławnego wojownika, który walczy chmurą strzał zasłonięty. Twoi synowie, wielcy łucznicy widzą, jak tamci nadjeżdżają, i ruszają na nich niczym słonie na wrogie stado, mój królu. To Durmukha, Durdźaja, młody Durmarszana, Śatruńdźaja, Śatrusahas – bracia rodzeni, każdy z nich znamienity. Kipiąc gniewem, ławą na Kekajów jadą, królu! Na rydwanach wielkich niczym miasta, zaprzężonych do koni jak myśl chyżych, zdobnych w proporce mieniące się różnymi barwami, dzierżąc świetne łuki, błyskając pancerzami i godłami, wchodzą mężni między wrogie wojsko jakoby lwy puszczańskie w obcą puszczę. [55] I zaczyna się bój między nimi, pełen bitewnego zgiełku, grozę budzący, w którym mieszają się oddziały rydwanów i słoni, w którym jedni drugich zabijają, wzajemnie sobie zło czyniąc, o królu, i królestwo Jamy pomnażając. Słońce już zachodzić zaczyna, a oni wciąż toczą tę straszną walkę, tysiące rydwanników i jeźdźców na koniach masakrują. Rozjuszony Bhiszma Syn Śantanu strzałami o giętych łączach zaczyna dziesiątkować wojsko Pańćalów potężnych duchem i całymi oddziałami do siedziby Jamy ich wiedzie. A złamawszy szyki Pandawów, odwrót zarządza ów wielki łucznik i odjeżdża do swojego obozu, mój królu. Uradował się wielce Judhiszthira na widok Dhrysztadjumny i Wilczobrzucha całych i żywych, ucałował ich głowy i oddalił się na spoczynek.