6.55. Wzniesienie koła bojowego

I rzekł Dhrytarasztra:
Cóż uczynił synom Pandu Bhiszma, gdy mój syn rozpaczą przejęty podżegał go do boju, aż złożył on tę okrutną obietnicę, że walkę podejmie, Sańdźajo? I jak na to Pańćalowie wielkiemu pradziadowi odpowiedzieli? Opowiedz mi to, Sańdźajo!

I rzekł Sańdźaja:
Gdy przeszła większa część pierwszej połowy tego dnia, Bharato, a rozochoceni Pandawowie o wielkim duchu zwyciężali, ojciec twój O-Niezłomnym-Ślubie, znawca prawa w jego szczegółach najdrobniejszych, ruszył ku wojskom Pandawów na rydwanie w lotne konie zaprzężonym, ze wszystkich stron przez wielkie wojsko i twoich synów osłaniany. [5] I rozpoczął się bój rozgłośny naszych ludzi z Pandawami, co włos jeży, z powodu twoich złych czynów, Bharato.

Wielkie dudnienie cięciw łuków i uderzeń dłoni słychać niby gór grzmotem rozdzieranych. Zewsząd też okrzyki dochodzą: „Stawaj!”, „Oto jestem!”, „Strzelaj w niego!”, „Zawróć!”, „Stój!”, „Ciskaj!”. Łoskot złotych zbroi, diademów, chorągwi spadających hurgot górskiej lawiny przypomina. Na ziemi leżą setki, tysiące głów drgających jeszcze i ramion wciąż jeszcze w bransolety zdobnych. [10] Stoją ludzkie kadłuby tych mężów doskonałych – jedne z urwanymi głowami, inne z łukiem wzniesionym, z bronią gotową do strzału. Straszliwa rzeka krwi wartko płynąć poczyna. Jej głazami są kawały martwych słoni, błotem – mięso i krew, źródłem – najlepsze słonie i rumaki, a ujściem – ocean tamtego świata na radość sępom i szakalom. Ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało o takiej walce, jaką toczą teraz twoi synowie i Pandawowie, Bharato! Drogę rydwanom zagradzają ciała zabitych wojowników i martwych słoni wyrastające jakoby szczyty gór granatowe. [15] Pole bitwy pokryte świecącymi zbrojami, godłami i parasolami niczym niebo jesienne jaśnieje. Niektórzy wojownicy, cali posiekani strzałami, dręczeni wewnętrznym bólem, w pełnym uzbrojeniu zrywają się jeszcze, by na wrogów w bitwie ruszyć. Inni leżą na ziemi, krzyczą: „Kochany!”, „Bracie!”, „Przyjacielu!”, „Krewniaku!”, „Towarzyszu mój!”, „Wuju!” „Nie zostawiaj mnie!” „Biegnij tu!”, „Podejdź do mnie!”, „Idź!”, „Czego się boisz?”, „Dokąd idziesz?”, „Tu jestem!”, „Nie bój się”. Zewsząd takie wołania słyszę.

A Bhiszma Syn Śantanu, którego łuk stale napina się w koło, wypuszcza strzały o świecących grotach niby węży jadowitych rojowiska. [20] Szyje strzałami Wierny-Ślubowaniu we wszystkie strony świata, zabija rydwanników Pandawów, jednego po drugim. Tańczy na rydwanie, lekkością ręki się popisuje, wirującej pochodni podobny, mój królu. Tak zręcznie walczy, że Pandawom i Sryńdźajom wydaje się, że ten jeden bohater mnoży się w tysiące niezliczone. Widać Bhiszma czarów używa – myślą, gdy zoczywszy go na wschodzie, już na zachodzie go widzą, a chwilę po tym, jak go na północy dostrzegli, on jest już na południu. Właśnie tak Syn Gangi w boju im się jawi. [25] Żaden z Synów Pandu Bhiszmy dojrzeć nie może, widzą tylko niezliczone strzały przezeń wypuszczane. I krzyczą mężowie na polu bitwy zgromadzeni, gdy on swoje dzieło bojowe czyni i na różne sposoby wojska Pandawów oprawia. Jak szarańcza gnana prawem przyrody, tak tysiącami lecą królowie ku twemu ojcu w nieludzkiej postaci, by w ogniu jego gniewu zginąć. Żadna z mnóstwa strzał Bhiszmy celu nie chybia, każda z łatwością ciała mężów, słoni i rumaków przeszywa. Jedną pierzastą, dobrze wymierzoną rozcina pancerze słoni, jakoby grom walnął w górę niewzruszoną. [30] Dwiema, żelaznymi, mocno naostrzonymi, o giętych łączach naraz dwóch czy nawet trzech słonników w pełnym uzbrojeniu przebija. I widzę, że każdy, kto zaatakuje Bhiszmę, tygrysa ludzi, w jednej chwili już na ziemi leży!

Rozbite w puch są wielkie wojska Króla-Prawa, przez Bhiszmę zmasakrowane. Kryszna Wasudewa i Syn Prythy Ardźuna patrzą, jak kruszy się ich wielka armia, deszczem strzał spalana. Ale nawet oni, ci dwaj mężowie bohaterscy, chociaż usilnie się starają, nie mogą powstrzymać uciekających rydwanników, strzałami Bhiszmy dziesiątkowanych. [35] Rozpierzchają się wojska pod ciosami tego, którego siła równa jest wielkiemu Indrze – każdy osobno bieży, o wielki królu. Wszędzie mężowie strzałami przeszyci, słonie i rumaki, dyszle i godła leżą, a wojownicy synów Pandu krzyczą w przerażeniu, świadomość tracąc. Ojciec syna zabija, syn ojca, przyjaciel na pojedynek przyjaciela miłego wyzywa – gna ich siła niebiańskiego zrządzenia. I widzę, jak niektórzy spośród wojowników Pandawów biegną, zbroję zrzuciwszy, włos rwąc z głowy. Do zbłąkanego stada krów podobne są wojska Synów Pandu, bez ładu bieżą za swymi dowódcami, rycząc z cierpienia.

[40] Na widok wojska w rozsypce ozwał się Kryszna Potomek Dewaki do Bibhatsu*, wstrzymując w biegu ich rydwan najdoskonalszy:
– Oto nadszedł czas, któregoś tak pragnął, Synu Prythy! Strzelaj, tygrysie ludzi, o ile cię omroczenie nie mami! Wszak rzekłeś ongiś na zgromadzeniu królów, bohaterze, że zabijesz całe wojsko synów Dhrytarasztry, z Bhiszmą i Droną na czele, z krewniakami – wszystkich, co walczyć będą z tobą w czas wojny. [45] Niechaj zatem się twe słowa ziszczą, dręczycielu wrogów! Popatrz, Ardźuno, na swą zdziesiątkowaną armię, jak uciekają wszyscy królowie, którzy są Judhiszthiry wsparciem – na widok Bhiszmy, co rozwarł usta jak Śmierć-Sprawca Końca! Dręczeni strachem pierzchają jak drobna zwierzyna, która lwa zoczy!

Usłyszawszy słowa Kryszny Wasudewy, Ardźuna Zdobywca-Skarbu odparł:
– Pogoń konie tam, gdzie Bhiszma nurza się w wojska powodzi!

Pogania Madhawa, o królu, konie o maści niczym srebro migocącej tam, gdzie stoi Bhiszma, na którego trudno wprost patrzeć jakoby na słońce promieniste. Wojownicy Judhiszthiry, widząc, że Syn Prythy długoręki zbiera się, by Bhiszmę zaatakować, w jednej chwili zawracają na linię frontu.

Bhiszma, najlepszy z Kurów, jak lew ryknął po wielokroć i deszczem strzał rydwan zalewa Ardźuny Zdobywcy-Skarbu. [50] Znika cały pod nim, razem z woźnicą i końmi. Kryszna Wasudewa jednak nie traci głowy ni ducha, wytrwale pogania konie chłostane strzałami Bhiszmy. Syn Prythy chwyta boski łuk, co grzmi jak burzowa chmura, i rozszczepia łuk Bhiszmy na trzy części, z ręki mu go wytrącając. Lecz ten potomek Kurów w mgnieniu oka za inny łuk chwyta, cięciwę nań nakłada i napina go obiema rękami. Łuk huczy jak burzowa chmura. [55] Ale Ardźuna i ten łuk mu łamie, a Śantanu lekkość jego ręki chwali:
– Dobrze, Synu Prythy długoręki, dobrze, świetnie, Potomku Pandu! Godzien ciebie jest ten wielki czyn, Zdobywco-Skarbu! Rad jestem! Podejmijże ze mną walkę na śmierć i życie, synu!

Pochwaliwszy tak Syna Prythy, chwyta łuk ogromny i wypuszcza strzały w kierunku jego rydwanu. Lecz Wasudewa swe mistrzostwo w powożeniu objawia – z taką lekkością kręci koła rydwanem, że strzały Bhiszmy celu chybiają. [60] Bhiszma dobrze naostrzone pociski wypuszcza, trafiają one Wasudewę i Zdobywcę-Skarbu w każdą część ich ciała, raniąc ich mocno, o panie! Pięknie obaj wyglądają – tygrysy mężów – gdy spływają krwią od ran przez Bhiszmę zadanych, z bólu rycząc niczym buhaje rogami rozdarte. Bhiszma, rozwścieczony wielce, w gorączce, strzałami o giętych łączach obu Krysznów* zasypuje, ze wszystkich stron ich okrywa. Pod naporem jego strzał ostrych Kryszna Warszneja chwiać się poczyna, aż Bhiszma, który się raz za razem pod wąsem uśmiecha, na ten widok gromkim rechotem wybucha.

Widzi Kryszna, jak potężny jest Bhiszma, jak nieustannie deszczem strzał w nich bije, jak – płonąc niczym słońce – na linii frontu stoi i zabija wszystkich najlepszych wojowników Syna Pandu – rzekłbyś, kres świata zwiastuje. [65] Widzi też, jak Syn Prythy długoręki nieskory jest do walki. I myśli sobie zawzięty Pan Keśawa, morderca obcych wojowników, o duchu bezmiernym: „Koniec z armią Judhiszthiry! Bhiszma w dzień jeden bogów i Danawów zdolny jest zgładzić, a cóż dopiero Synów Pandu wraz z ich wojskami i sprzymierzeńcami. W rozsypce jest teraz ogromna armia Pandawy wielkodusznego. Kaurawowie zaś widzą Somaków rozbitych i w podnieceniu lecą do boju, radując tym wielkiego pradziada. A zatem ja zabiję dziś Bhiszmę, dla dobra Pandawy walcząc, i w ten sposób zdejmę brzemię wszystkich dzielnych Pandawów. [70] Choć bowiem Ardźuna wciąż ostre strzały wypuszcza, nie zdolen jest podjąć się tego zadania, zbyt wielki żywi szacunek do Bhiszmy – swego mistrza.”

Gdy on tak się w rozmyślaniach pogrążył, wielki pradziad gniewem przepełniony znowu w kierunku rydwanu Syna Prythy strzały wypuszcza. Tyle tych strzał, że wszystkie strony świata zasłaniają i nie widać ani przestworza, ani stron świata, ani ziemi, ni słońca w girlandzie promieni. Podnoszą się gromkie wichry, kurzawę wznoszą, w posadach drżą strony kierunki. Królewski Syn Śantanu rozkaz wydaje i Drona, Wikarna, Dźajadratha, Bhuriśrawas, Krytawarman i Krypa, król Ambaszthów Śrutajus Winda, Anuwinda, Sudakszina, wszystkie zastępy Sauwirów ze wschodu, Wasatajowie, Kszudrakowie, Malajowie w pośpiechu na Ardźunę Zdobnego-W-Diadem ruszają z rozkazu Śantanu. [75] Widzi Satjaki Potomek Śinich, jak Zdobnego-W-Diadem zalewa powódź koni, piechoty, rydwanów i jeźdźców na słoniach w niezliczonych setkach tysięcy wojowników prześwietnych. I ów dzielny mąż Śinich, łucznik wielki, pędem na wroga rusza. Z całą siłą rzuca się na ich oddziały, dając wsparcie Ardźunie jak ongiś Wisznu dał Indrze – zabójcy Wrytry. Widzi też ów dzielny mąż Śinich oną powódź słoni, rumaków, rydwanów, wszystkich wojowników pełnych lęku przed Bhiszmą – oną armię Judhiszthiry w ucieczce – i krzyczeć poczyna:
– Dokąd biegniecie, kszatrijowie?! Nie takie jest Prawo głoszone przez przodków od wieka! Nie łamcie swojej obietnicy, wielcy mężowie! Baczcie na wielkich mężów Prawo!

Młodszy Brat Indry* też widzi, jak owi prześwietni mężowie we wszystkie strony bieżą. [80] I widzi, że Syn Prythy dalej woli do walki nie ma, że Bhiszma do ataku się szykuje, że Kaurawowie zewsząd nadlatują, i nie może tego już strzymać ten o wielkim duchu, opiekun wszystkich Daśarhów. Woła do Satjakiego pełnymi uznania słowami:
– Niech uciekają ci, którzy uciekają, i ci, co stanęli do boju, dzielny mężu Śinich, Satwato! Patrzaj, jako ja Bhiszmę i Dronę z rydwanów w jedną chwilę na ziemię obalę! Żaden rydwannik Kaurawów, Satwato, dzisiaj mi w bitwie nie umknie, bom rozsierdzony wielce! Wzniosę straszne koło bojowe i odbiorę życie Bhiszmie O-Wielkim-Ślubowaniu! A kiedy w boju tego arcyrydwannika z jego oddziałami zabiję, uśmiercę i Dronę, Wnuku Śiniego, i uraduję króla Judhiszthirę, i Ardźunę Zdobywcę-Skarbu, i Bhimę, i Synów Madri Nakulę z Sahadewą. [85] A wytraciwszy wszystkich Synów Dhrytarasztry i wszystkich ich popleczników, tych królów wielkich, z radością dziś jeszcze oddam królestwo królowi Judhiszthirze Niepokonanemu-Przez-Wrogów!

I oto Kryszna Syn Wasudewy, podniósłszy w dłoni koło bojowe o wyważonej osi, jak słońce świecące, niczym błyskawica rozpalone, z brzytwami na krawędziach, lejce rumaków zwalnia, zeskakuje z rydwanu i spiesznie ku Bhiszmie rusza, wstrząsając ziemię swym krokiem, jak dumny lew, co króla słoni szałem upojonego zabić zamierza. Biegnie ku Bhiszmie Kryszna o wielkim duchu, wdziera się w sam środek szyku, ów młodszy brat Indry wielkiego, rozwścieczony. Widzę, jak w powietrzu krańce jego szaty kołyszą się niby obłok w niebiosach z nagła światłem okolony. Jego koło bojowe Miłe-Oku jaśnieje niczym lotos, z łodygi mocnych ramion Kryszny Śauriego wyrasta na podobieństwo tamtego lotosu pierwotnego o barwie słońca na wschodzie, co z Narajany* się zrodził. [90] Wschodzącym słońcem gniewu Kryszny budzi się do życia ono koło, o doskonałych liściach, których czubki są ostre jak krawędzie brzytwy, wznosi się nad ogromne jezioro jego ciała jaśniejąc na ramion Narajany łodydze.

Na widok Młodszego Brata Wielkiego Indry, trzymającego koło bojowe w uniesionych dłoniach, ryczącego rozgłośnie we wściekłości, wszystkie istoty krzyk podnoszą myśląc, że oto zagłada Kurów nadchodzi. A Kryszna Wasudewa, z kołem nad głową, jakby w ruch świat żywych puszczał, biegnie – mistrz świata całego – i cały w płomieniach spala stworzenia podobny do ognia Czasu samego. Dostrzega go Bhiszma Syn Śantanu, kiedy bieży, koło dzierżąc – bóg największy z istot dwunożnych. [95] Niewzruszenie na swym rydwanie stoi, wciąż trzyma łuki ze strzałami i odzywa się doń w te słowa:
– Chodź tu, chodź, Królu Bogów, Ostojo Światów! Cześć tobie, co koło rogate dzierżysz! Rzuć nim we mnie, zwal mnie z mego świetnego rydwanu, Władco Światów, by ochronić stworzenia w tej bitwie! Gdy mnie dziś zabijesz, Kryszno, dobro do mnie przyjdzie i na tamtym i na tym świecie! Mieszkańcy trzech światów szanować mnie będą za to, że raczysz mnie atakować, Władco Andhaków i Wrysznich!

Ale oto Syn Prythy Ardźuna spiesznie z rydwanu zeskakuje, za wodzem Jadawów* pędzi, ramiona rozkłada jak najszerzej i obejmuje długorękiego Hariego o potężnych barach. Wielce się rozsrożył się Wisznu, bóg najpierwszy, Joginem zwany i kroku przyspiesza, ciągnąc za sobą Ardźunę Zwycięzcę jak wicher potężny drzewo wlecze. Ale Syn Prythy Zdobny-W-Diadem, mój królu, nogami zapiera się mocno i jakoś przy dziesiątym kroku w jego biegu ku Bhiszmie go zatrzymuje. [100] Staje w miejscu Kryszna, a Ardźuna zdobny w girlandy złote z radością pada przed nim na twarz i woła:
– Powściągnij swój gniew panie, coś Szlakiem jest Pandawów, Keśawo! Klnę się na mych synów i towarzyszy, nie wyrzeknę się czynu, który wypełnić obiecałem! Pod twoim rozkazem doprowadzę Kurów do zagłady, Młodszy Bracie Indry!

Uradował się Dręczyciel-Wrogów, tę solenną przysięgę słysząc i – ku radości najlepszego z Kaurawów – powtórnie na rydwan wstąpuje, koło bojowe wciąż dzierżąc w dłoni. Powtórnie za lejce chwyta lejce, do ust konchę podnosi i dźwiękiem Pięciorodnej wszystkie strony świata napełnia – Kryszna Śauri, morderca wrogów. A gdy jego – zdobnego w naszyjniki, bransolety i kolczyki, z rzęsami wokół oczu lotosowych pokrytymi kurzem przestworza, z jasnymi zębami i konchą w rękach – widzą mężowie Kurów, wielki krzyk podnoszą. I rozlega się dudnienie bębnów, tarabanów i werbli, dzwonią obręcze rydwanów, dudnią kotły, a we wszystkich oddziałach Kurów słychać lwie ryki, przerażenie budzące. Syn Prythy łuk Gandiwy napina, a jego dźwięk niczym grzmot niebo i wszystkie strony świata napełnia. [105] Strzały nieskalane, lśniące, z łuków przez Pandawów wylatują.

Król Kaurawów z Bhiszmą mocarnym i Bhuriśrawasem ruszają do boju ze wzniesioną bronią podobni do ognia, którego znakiem jest dym, gdy na chrust chciwie się rzuca. Bhuriśrawas strzela w Ardźunę siedmioma strzałami niedźwiedzimi o złotych nasadach, Durjodhana ciska dzidę o straszliwej prędkości, Śalja maczugę, a Syn Śantanu – włócznię. Ale ów bohater powstrzymuje siedem strzał Bhuriśrawasa, strzałą z grotem jak brzytwa wybija z lotu dzidę Durjodhany, a dwiema strzałami rozszczepia świetlistą włócznię Syna Śantanu, co niczym błyskawica ku niemu leci, i maczugę ciśniętą przez króla Madry Śalję. [110] Z całej siły napina jasny łuk Gandiwa nieobjęty i broń wielkiego Indry przerażającą, cudowną, doskonałą zgodnie z zasadami w przestworzu objawia. I jej działaniem – ten o wielkim duchu, potężny łucznik, Zdobny-W-Diadem – zatrzymuje całe wojsko powodzią pocisków o barwie ognia przejrzystego. Strzały o grotach z krzemienia wypuszczone z łuku Syna Prythy gruchocą rydwany, ścinają szczyty godeł, łamią łuki niezliczone, aż wreszcie w ciała królów, słoni i rumaków wroga się wbijają. Wszystkie strony świata ostrymi strzałami o mocnych grotach Synowie Prythy wypełniają, a łuk Gandiwa ryczy w dłoniach Ardźuny Zdobnego-W-Girlandę-I-Diadem, wprawiając w drżenie serca Kaurawów. Zagłusza buczenie konch, dudnienie kotłów i okrzyki bitewne w tym boju przeraźliwym, co znowu się zaczyna. [115] Bohaterscy mężowie pod wodzą króla Wiraty i mężnego króla Pańćalów Drupady biegną tam, skąd ten ryk dochodzi, na duchu podniesieni. Kulą się twoi wojownicy, słysząc go ze wszystkich stron, żaden nie śmie wyjść mu naprzeciw.

Giną dzielni rydwannicy w tym budzącym grozę boju razem ze swymi woźnicami. Słonie z popręgami z czystego złota, z wielkimi chorągwiami w udręce od strzał żelaznych padają nagle bez zmysłów, kiedy Zdobny-W-Diadem ich ciała opancerzone rozrywa. Pierzaste, ostre strzały niedźwiedzie o grotach w szpic, co ze ze straszną prędkością lecą, rozbijają wojenne machiny, bariery obronne i godła na czele oddziałów druzgocą. [120] Piechurzy, rydwannicy, jeźdźcy na rumakach i słoniach wnet tracą przytomność pod zalewem strzał Zdobywcy-Skarbu, drętwota ogarnia ich uzbrojone ciała, rozpłatane przez tę świetną broń Indry, walą się na ziemię, mój królu! Ardźuna Zdobny-W-Diadem swych strzał ostrych wypływem rzekę potworną, uwalnia, co po polu bitwy się rozlewa – jej wodami krew jest płynąca z ciał bronią posiekanych, jej pianą ciała mężów, szeroko się niesie, z wielką prędkością, pełna kłód z martwych słoni i koni, z błotem ze szpiku, z wnętrzności mężów, z mięsa poszarpanego. Obsiadają ją gromady rakszasów i upiorów. Jej wodorosty to kłęby włosów z głów powyrywanych. Niesie tysiące ciał zbitych w jedną miazgę, falując zgniecionymi pancerzami, jej piaskiem są posiekane kości słoni, rumaków i ludzi, śmiercionośna, piekielna, przerażająca. Jej brzegi okalają marabuty niczym girlandy, gromady sępów, kruków, trupożerców i hien na nich siedzą. [125] Widząc ją – rozlewającą się jak okiem sięgnąć, potworną, podobną do wielkiej rzeki Waitarani*, uwolnioną zalewem strzał Ardźuny, krwią, tłuszczem i szpikiem nieustannie falującą, złowrogą – ryknęli pospołu Ćedi, Pańćalowie, Karuszowie, Matsjowie i wszyscy synowie Prythy, niczym lwy, gdy płoszą stada antylop, budząc trwogę wojsk twoich i ich dowódców. A wraz z nimi ryknęli też ci dwaj w gorączce niezwykłej – Ardźuna Łucznik-Gandiwy i Kryszna Dręczyciel-Wrogów.

Widzą Kaurawowie, wraz z Bhiszmą i Droną, Durjodhaną i Bahlikami, cali we krwi od pocisków, niknącą szybko sieć promieni słońca i tę broń Indry wciąż rozpostartą, przeraźliwą, niezwyciężoną, co kres światu zwiastuje, więc zarządzają odwrót w nocnym zmierzchu nadchodzącym w krwawym świetle zachodu. Zdobywca-Skarbu zaś, zdobywszy sławę i chwałę na tym świecie, wrogów pokonawszy, rusza razem z królami i krewniakami do obozu na nocleg, spełniwszy swoje dzieło. [130] W zapadającej nocy słychać coraz straszniejsze krzyki Kaurawów:
– Zabił w boju Ardźuna miriadę rydwanników i siedemset słoni, wszystkich Mieszkańców Wschodu i zastępy Sauwirów, polegli też Kszudrakowie i Malawowie! O, wielkich czynów dokonał Zdobywca-Skarbu, jakich nikt inny dokonać by nie zdołał! Władcę Ambaszthów Śrutajusa, Durmarszanę i Ćitrasenę, Dronę, Krypę, króla Sindhów Dźajadrathę, króla Bahlików Bhuriśrawasa, Śalję i Śalę, o królu, i Bhiszmę, mocą rąk własnych pokonał Zdobny-W-Diadem, wielki rydwannik świata tego!

Wśród tych krzyków, do namiotów całe twoje wojsko się rozeszło, Bharato. Oświetlili obóz jasno płonącymi pochodniami i lampami świecącymi, przepełnieni trwogą przed Ardźuną Zdobnym-W-Diadem.