6.15. Pytanie Dhrytarasztry

I rzekł Dhrytarasztra:
W jaki sposób Śikhandin zabił Bhiszmę Syna Śantanu, buhaja Kurów? Powiedz mi, jak to było, gdy on z rydwanu się zwalił – ten najlepszy spośród Wasu*? I co stało się z synami mymi, Sańdźajo, gdy mocarnego Bhiszmy zabrakło, bogom równego, który ze względu na ojca żył w czystości? Co czuli, gdy zginął ten mąż szlachetny, wielki łucznik o potężnej mocy, woj na ogromnym rydwanie, tygrys wśród wojów? Ból straszny mnie przeszył, gdym usłyszał, że go zabito, bohatera, buhaja Kurów, buhaja mężów… [5] Kto za nim jechał? Kto przed nim? Kto się zatrzymał? Kto wycofał? A kto atakował, Sańdźajo? Którzy z mężów bohaterskich jego tyły osłaniali, gdy on, niezłomny, buhaj wojów, lew wśród rydwanników, z wielkim pędem nurzał się między rydwanami wroga. On niczym słońce tysiącopromienne, co mroki rozprasza, zabójca nieprzyjaciół, strach niósł wojskom przeciwnika. O, nadzwyczaj trudnego dzieła z rozkazu Kaurawów dokonał w tej wojnie, pożerając otaczające go oddziały!

A w jaki sposób Pandawowie starali się w boju powstrzymać Syna Śantanu, który sam był niepowstrzymany, który wysilał się tak rzetelnie, kiedy oddziały zębami strzał rozrywał, krzepki, budząc grozę, kiedy ział paszczą łuku, z językiem miecza, niepokonany, [10] przerastający innych mężów tygrysich, skromny i niepokonany – jakżeż go, niezwyciężonego, Pandawowie powalili w bitwie? Tego ze strasznym łukiem, ze strasznymi strzałami, jadącego na rydwanie doskonałym, co ostrymi bełtami głowy wrogom urywał? Za każdym razem, gdy wielkie wojska Pandawów widziały, że on rusza do boju, trzęsły się z przerażenia jak przed ogniem Czasu nieprzepartym.

Władając moją armią przez dziesięć dni wojennych, ów wojsk niszczyciel zaszedł teraz jak słońce, nadzwyczaj trudnego dzieła dokonawszy. Przez te dziesięć dni wojny niewzruszony niczym sam Indra Mocarny, lejąc deszczem tysięcy strzał, zabił dziesiątki milionów wojowników, [15] a teraz rycząc, leży na ziemi, jak drzewo przez wiatr powalone, bom źle mu doradził, Bharato – jemu, co na to wszak nie zasłużył. Jakżeż armia Pandawów, widząc Bhiszmę, Syna Śantanu o straszliwej mocy, mogła go w ogóle pokonać? Jak walczyli potomkowie Pandu z Bhiszmą? I jak to możliwe, że on nie zwyciężył, Sańdźajo, choć Drona Syn Bharadwadźi, wciąż żywy, z Krypą stał przy nim? Jak to możliwe, że Bhiszma, woj najlepszy, kresu żywota dobiegł? Jak to możliwe, by Śikhandin z rodu Pańćalów pokonał w boju Bhiszmę, arcyrydwannika, tego, któremu bogowie oprzeć się nie mogli, [20] który w walce zawsze równy był Ramie Synowi Dźamadagniego*, którego Syn Dźamadagniego pokonać nie zdołał, tego potężnego, mocą równego samemu Indrze Mocarnemu? O tym Bhiszmie mężnym, który w boju poległ, siłą rydwanników zwanym, opowiedz mi, Sańdźajo, bo ukojenia nie znajdę. Który z moich łuczników na rozkaz Durjodhany trwał przy Bhiszmie niewzruszonym, Sańdźajo? Może kiedy Pandawowie, z Śikhandinem na czele, jechali ku niemu, nie wszyscy Kaurawowie go porzucili? [25] Którzy mężowie się przy nim ostali, kiedy on, bohater, podobny Indrze Gromodzierżcy w ataku na Danawów*, z cięciwą grzmiącą, z kroplami grotów, z łoskotem łuku nadlatywał jakoby wielka chmura, lejąc deszczem strzał na Synów Kunti, na Pańćalów i Sryńdźajów, miażdżył ich rydwany niby groźny ocean oręża, niepowstrzymany, odwieczny, bez wyspy i bez łodzi niosących ratunek, z morskimi wężami pocisków, o falach z łuku, z mieczem – makarą, z maczugą – wirem, na koniach rekinach, słoniami się burząc, gwałtem niezliczone rumaki, słonie, piechurów i rydwany w boju topił, porywał bohaterów wroga, spalał swym gniewem, łuną swą trawił nieprzyjaciół jak fale morza, co brzeg zagarniają?

Gdy Bhiszma czynił to dzieło w bitwie, Sańdźajo, on, wrogów zabójca, dla dobra Durjodhany – kto stał w jego przedniej straży? [30] Kto strzegł prawego koła rydwanu Bhiszmy o światłości bezmiernej? A którzy mężowie, wierni ślubom, od tyłu go osłaniali? A którzy z przodu jechali, strzegąc Bhiszmy z bliska, którzy zaś mężowie koło jego rydwanu osłaniali? A którzy z tych, co przy lewym kole jechali, Sryńdźajów mordowali, Sańdźajo? A którzy, na czele armii zebrani, strzegli tego, co był niepokonany? A którzy u jego boku jechali, dążąc tym jakże trudnym szlakiem? I którzy w walce z mężnymi wrogami się bili, Sańdźajo? Jak to możliwe, że on, przez bohaterów osłaniany i sam ich osłaniając, nie pokonał swą siłą tamtych oddziałów nieposkromionych? [35] Jakżeż, Sańdźajo, Pandawowie mogli zaatakować tego, który był niczym Władca światów wszystkich, Pan Stworzeń najwyższy? I powiedz mi, Sańdźajo, na jakiej wyspie znajdą schronienie Kaurawowie, by walczyć dalej z wrogami, skoro zatonął Bhiszma, tygrys mężów, na którego męstwie mój syn bardzo potężny polegał tak bardzo, że nawet żołnierzy Pandawów nie policzył? Jak to możliwe, że wrogowie pobili mego ojca O-Wielkim-Ślubowaniu, co bojem się upajał, którego pomocy ongiś szukali bogowie pod wodzą samego Indry, pragnący zabić Danawów? A kiedy urodził się ten mężny dobroczyńca światów, jego ojciec Śantanu smutek, boleść i rozpacz porzucił – bo miał syna, co mu szczęście przyniósł*. [40] Opowiedz mi, jak zabito tego, którego ostoją nazywano, mądrego, oddanego dobremu Prawu, czystego, co poznał istotę Wedy samej i jej gałęzi wszystkich? Gdy usłyszałem, że zabito Syna Śantanu, uzbrojonego we wszelki oręż, opanowanego, spokojnego, mądrego, to pomyślałem, że i reszta mej armii zginie. Myślę, że Bezprawie nadchodzi od Prawa silniejsze, skoro Pandawowie, pragnąc królestwa, zabili swego mistrza.

Ongiś Rama Syn Dźamadagniego, znawca wszelkiej broni, którego nikt nie przewyższał, dla dobra Amby powstał przeciw Bhiszmie i został przez niego pokonany w boju. A ty mówisz mi teraz, że zabito Bhiszmę, najlepszego ze wszystkich łuczników, sprawcę dzieł równych Indrze. [45] Nie ma dla mnie od tego większego nieszczęścia! Nie jeden raz on, zabójca wrogich mężów, zwyciężał w bitwie zastępy wojowników, w tym także Syna Dźamadagniego! A dzisiaj od tego potężnego Potomka Bhrygu, który się bojem upajał, Śikhandin Syn Drupady okazał się mocniejszy siłą, męstwem i energią, bo zabił onego męża doskonałego w walce, znawcę wszelkiego oręża, obznajomionego z najdoskonalszą bronią – buhaja Bharatów! Powiedz mi, jacy mężowie towarzyszyli temu zabójcy wrogów, gdy go tamci wrogowie opadli? Jak przebiegała walka Bhiszmy z Pandawami?

Sańdźajo, niczym kobieta, której męża zabito, jest teraz armia syna mego. Niczym stado krów zbłąkane bez pasterza są teraz wojska moje. [50] Co czuliście, gdy odszedł ten, którego męstwo było większe od wszystkich ludzi, co brali udział w tej wielkiej wojnie? Choć my wciąż żyć możemy, jak w sobie siłę znajdziemy, skoro przywiedliśmy do śmierci wielkiego męża, szlachetnego ojca ludzi? Teraz, gdy Bhiszma poległ, moi synowie z pewnością rozpaczają tak bardzo jak owi ludzie, co na drugi brzeg głębiny płyną i widzą, że ich łódź tonie. A moje serce jest chyba z twardego żelaza, skoro nie pękło na wieść o jego śmierci!

Jakżeż mógł zostać pokonany w boju ów buhaj mężów niepokonany, którego oręż, roztropność i rozwaga nie miały granic? [55] Ale nikt nie ucieknie przed śmiercią ni dzięki broni, ni męstwu, ani umartwieniom ni mądrości, wytrwałości czy wyrzeczeniom. Zaiste, wielce jest Czas potężny, świat cały go nie powstrzyma, skoro wieść mi przynosisz, Sańdźajo, że Bhiszma poległ. Płonę smutkiem moich synów, strasznego cierpienia doznaję, albowiem to w Bhiszmie Synu Śantanu pokładałem spodziewanie ratunku. A Durjodhana, cóż on uczynił, kiedy zobaczył Syna Śantanu, jak wali się na ziemię jakoby słońce z nieba?

Rozważając to dogłębnie, Sańdźajo, nie widzę nikogo wśród moich lub tamtych królów naprzeciw siebie stojących, kto by mógł ocaleć. [60] Okrutne jest Prawo wojownika przez wieszczów ustalone, skoro Pandawowie pragnąc królestwa, swego mistrza zabili, a my też, jego śmierć powodując, królestwa nadal pragniemy! Synowie Prythy i moi synowie wierni są Prawu wojownika, nie popełniają więc grzechu. Należy działać szlachetnie nawet w obliczu katastrofy, Sańdźajo! Męstwo okazać trzeba, ile sił staje – o to w tym chodzi!

A w jaki sposób, kochany, Synowie Pandu zaatakowali Syna Śantanu, co skromny był, choć niezwyciężony, gdy armie niweczył? Jak szyki ustawiono? Jak się toczyła walka tych szlachetnych? W jaki sposób wrogowie zabili Bhiszmę, mego ojca, Sańdźajo? [65] I cóż powiedzieli gracze w kości – Durjodhana, Karna i Śakuni Syn Subali – gdy Bhiszma poległ? I którzy z tych głupców, co weszli do tej sali tronowej – na to pole bitwy niedostępne i straszne – ciałami mężów, słoni i rumaków zasłanej, gdzie kośćmi do gry są strzały, włócznie, maczugi, miecze i oszczepy, by walczyć w tej grze przeraźliwej, gdzie stawką jest życie? Kto wygrał, kogo pokonano, a kto padł, stawkę przegrawszy, poza Bhiszmą Synem Śantanu? Opowiedz mi to, Sańdźajo!

Nie mogę znaleźć ukojenia i odkąd usłyszałem, że Ten-O-Boskim-Ślubowaniu* poległ w boju, moje serce cierpienie wypełnia. [70] A ty, Sańdźajo, ten mój ból wielki, który rośnie w mym sercu, a który mój syn spowodował, wzmagasz jakobyś ogień tłuszczem podlewał. Myślę, że i moi synowie boleją, kiedy Bhiszmę bez ducha ujrzeli – tego, co wielkie niósł brzemię, sławnego na świat cały. Ale wysłucham o tych wszystkich nieszczęściach przez Durjodhanę wywołanych. Więc opowiedz mi wszystko, co tam się działo, Sańdźajo, w onej wojnie królów, wywołanej bezrozumnością tego tępaka. Opowiedz mi o tym, co źle zrobiono, i o tym, co zrobiono dobrze! Jakich czynów potężnych dokonał Bhiszma, pragnący zwycięstwa, z bronią wzniesioną do boju – zdaj mi sprawę, a niczego nie pomiń! Opowiedz mi po kolei, jak wyglądała bitwa między armiami Kaurawów i Pandawów – kto, kiedy i w jaki sposób walczył!