Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(zamieszczenie tłumaczeń, objaśnienia)
Adam Pudło
(analiza syntaktyczna)
Andrzej Babkiewicz
चतुर्थः कैवल्यपादः
caturthaḥ kaivalya-pādaḥ
Rozdział 4: Wyzwolenie
जन्मौषधिमन्त्रतपःसमाधिजाः सिद्धयः ||४.१||
janmauṣadhi-mantra-tapaḥ-samādhi-jāḥ siddhayaḥ ||4.1||
Moce (siddhayaḥ) [mogą być] wrodzone (janma); [mogą towarzyszyć] stanom transu medytacyjnego (samādhi jāḥ); [mogą też być rezultatem] intonowania mantr (mantra), praktyki samodyscypliny (tapaḥ) oraz użycia środków chemicznych (auṣadhi).
जात्यन्तरपरिणामः प्रकृत्यापूरात् ||४.२||
jāty-antara-pariṇāmaḥ prakṛty-āpūrāt ||4.2||
Zmiany stanów życia (jāti antara pariṇāmaḥ) [i rozwój duchowy polegają na] uaktywnianiu naturalnych potencjałów (prakṛti āpūrāt).
निमित्तम् अप्रयोजकं प्रकृतीनां वरणभेदस् तु ततः क्षेत्रिकवत् ||४.३||
nimittam aprayojakaṃ prakṛtīnāṃ varaṇa-bhedas tu tataḥ kṣetrika-vat ||4.3||
[Dokonują się poprzez] usuwanie przeszkód (prakṛtīnāṃ varaṇa bhedaḥ), podobnie jak (tu tataḥ) [grawitacyjne nawadnianie pól] przez rolników (kṣetrikavat); uczynki i postawy (nimittam) [są tylko ich] przyczynami pośrednimi (aprayojakaṃ).
निर्माणचित्तान्य् अस्मितामात्रात् ||४.४||
nirmāṇa-cittāny asmitā-mātrāt ||4.4||
Umysły kreowane (nirmāṇa cittāni) [tworzone są] tylko na poziomie czystego ego (asmitā mātrāt).
प्रवृत्तिभेदे प्रयोजकं चित्तम् एकम् अनेकेषाम् ||४.५||
pravṛtti-bhede prayojakaṃ cittam ekam anekeṣām ||4.5||
Zróżnicowaną aktywnością (pravṛtti bhede) wielu (anekeṣām) kieruje (prayojakaṃ) jeden (ekam) umysł (cittam) [kreatora].
तत्र ध्यानजम् अनाशयम् ||४.६||
tatra dhyānajam anāśayam ||4.6||
Umysły kreowane (tatra) w transie medytacyjnym (dhyānajam) są wolne od obciążeń karmicznych (anāśayam).
कर्माशुक्लाकृष्णं योगिनस् त्रिविधम् इतरेषाम् ||४.७||
karmāśuklākṛṣṇaṃ yoginas tri-vidham itareṣām ||4.7||
Karma joginów (karma yoginaḥ) jest neutralna (aśukla, akṛṣṇaṃ); [karma] innych (itareṣām) jest trojakiego rodzaju (trividham) – [biała, czarna i mieszana].
ततस् तद्विपाकानुगुणानाम् एवाभिव्यक्तिर् वासनानाम् ||४.८||
tatas tad-vipākānuguṇānām evābhivyaktir vāsanānām ||4.8||
Ta ostatnia (tataḥ) [tworzy] potencjały karmiczne (vāsanānām) dla właściwych im (anuguṇānām) następstw (vipāka) manifestujących się (abhivyaktiḥ) [w odpowiednich warunkach].
जातिदेशकालव्यवहितानाम् अप्य् आनन्तर्यं स्मृतिसंस्कारयोर् एकरूपत्वात् ||४.९||
jāti-deśa-kāla-vyavahitānām apy ānantaryaṃ smṛti-saṃskārayor eka-rūpatvāt ||4.9||
Różnice (vyavahitānām) czasu (kāla), miejsca (deśa) i typu inkarnacji (jāti) nie naruszają ciągłości (ānantaryaṃ) pamięci karmicznej (smṛti) jednorodnej z (eka rūpa tvāt) [utrwalonymi w niej] potencjalnymi tendencjami (saṃskārayoḥ).
तासाम् अनादित्वं चाशिषो नित्यत्वात् ||४.१०||
tāsām anāditvaṃ cāśiṣo nityatvāt ||4.10||
[Potencjały karmiczne] (tāsām) nie mają początku (anaditvam), wieczna jest (nityatvāt) [bowiem] wola życia (āśiṣaḥ).
हेतुफलाश्रयालम्बनैः संगृहीतत्वाद् एषाम् अभावे तदभावः ||४.११||
hetu-phalāśrayālambanaiḥ saṃgṛhītatvād eṣām abhāve tad-abhāvaḥ ||4.11||
Zintegrowane (saṃgṛhī tatvād) przez przyczyny (hetu), skutki (phala), tworzywo mentalne (āśraya) i czynniki restymulujace (ālambanaiḥ), znikają wraz z nimi (eṣām abhāve tad abhāvaḥ).
अतीतानागतं स्वरूपतो ऽस्त्य् अध्वभेदाद् धर्माणाम् ||४.१२||
atītānāgataṃ svarūpato 'sty adhvabhedād dharmāṇām ||4.12||
Każdy obiekt (dharmanam) zawiera w sobie własną (svarūpataḥ asti) przeszłość (atīta) i przyszłość (anāgatam), mające różne sposoby istnienia (adhva bhedāt).
ते व्यक्तसूक्ष्मा गुणात्मानः ||४.१३||
te vyakta-sūkṣmā guṇātmānaḥ ||4.13||
Każdy (te) [istnieje też] w formie przejawionej (vyakta), subtelnej (sūkṣmāḥ) i esencjalnej (guṇa ātmānaḥ).
परिणामैकत्वाद् वस्तुतत्त्वम् ||४.१४||
pariṇāmaikatvād vastu-tattvam ||4.14||
Realność obiektów (vastu tattvam) wynika ze [skoordynowanej] jednoznaczności (ekatvāt) przemian (pariṇāma) [składowych bytu obiektywnego (guṇa)].
वस्तुसाम्ये चित्तभेदात् तयोर् विभक्तः पन्थाः ||४.१५||
vastu-sāmye citta-bhedāt tayor vibhaktaḥ panthāḥ ||4.15||
Te same (sāmye) obiekty (vastu) [doświadczane są różnie przez] różne umysły (citta (bhedāt), sposoby istnienia obiektów i umysłów są zatem różne (tayoḥ vibhaktaḥ panthāḥ).
न चैकचित्ततन्त्रं वस्तु तदप्रमाणकं तदा किं स्यात् ||४.१६||
na caika-citta-tantram ced vastu tad-apramāṇakaṃ tadā kiṃ syāt ||4.16||
Ponadto (ca), gdyby (ced) [jakikolwiek] obiekt (vastu) był [tylko] kreacją indywidualnego umysłu (eka citta tantraṃ), to (tadā) co by istniało (kiṃ syāt) [w przypadku] niepostrzegania (na pramāṇakaṃ) [go przez niego]?
तदुपरागापेक्षित्वाच् चित्तस्य वस्तु ज्ञाताज्ञातम् ||४.१७||
tad-uparāgāpekṣitvāc cittasya vastu jñātājñātam ||4.17||
[A zatem], obiekty (vastu) [mogą być] znane (jñāta) bądź nieznane (ajñātam), [zgodnie z ich] reprezentacjami (uparāga) powstającymi (apekṣitvāt) w umysłach (cittasya).
सदा ज्ञाताश् चित्तवृत्तयस् तत्प्रभोः पुरुषस्यापरिणामित्वात् ||४.१८||
sadā jñātāś citta-vṛttayas tat-prabhoḥ puruṣasyāpariṇāmitvāt ||4.18||
Wszystkie (sadā) czynności umysłowe (citta vṛttayaḥ) są obiektami (jñātāḥ) dla Jaźni (puruṣasya), wobec Jej niezmienności (apariṇāmāt) jako władcy umysłu (tat prabhoḥ).
न तत् स्वाभासं दृश्यत्वात् ||४.१९||
na tat svābhāsaṃ dṛśyatvāt ||4.19||
[Umysł] nie ma własnego światła świadomości (na tat svābhāsaṃ), gdyż sam jest przedmiotem poznania (dṛśya tvāt).
एकसमये चोभयानवधारणम् ||४.२०||
eka-samaye cobhayānavadhāraṇam ||4.20||
Nie jest też (ca) możliwe (anavadhāraṇam) jednoczesne (eka samaye) [doświadczanie] obu aspektów (ubhaye) [indywidualnej świadomości – podmiotowego i przedmiotowego].
चित्तान्तरदृश्ये बुद्धिबुद्धेर् अतिप्रसङ्गः स्मृतिसंकरश् च ||४.२१||
cittāntara-dṛśye buddhi-buddher atiprasaṅgaḥ smṛti-saṃkaraś ca ||4.21||
[Gdyby podmiot wewnętrzny postrzegający czynności umysłu był] inną jego czynnością (citta antara dṛśye), to relacji takich (buddhi buddheḥ) [musiałoby być] nieskończenie wiele (atiprasaṅgaḥ), [co oznaczałoby] chaos [mechanizmów] pamięci (smṛti saṅkaraḥ).
चितेर् अप्रतिसंक्रमायास् तदाकारापत्तौ स्वबुद्धिसंवेदनम् ||४.२२||
citer apratisaṃkramāyās tad-ākārāpattau sva-buddhi-saṃvedanam ||4.22||
Nieporuszona (apratisaṅkramāyāḥ) świadomość (citteḥ) postrzega (saṃvedanam) [czynności] własnego umysłu (sva buddhi) upodabniając się (ākāra āpattau) do nich (tad).
द्रष्टृदृश्योपरक्तं चित्तं सर्वार्थम् ||४.२३||
draṣṭṛ-dṛśyoparaktaṃ cittaṃ sarvārtham ||4.23||
Umysł (cittam) [ma zdolność] pojmowania (uparaktaṃ) idei podmiotu (draṣṭṛ) i przedmiotu (dṛśyaḥ) [poznania].
तद् असंख्येयवासनाभिश् चित्रम् अपि परार्थं संहत्यकारित्वात् ||४.२४||
tad-asaṃkhyeya-vāsanā-citram api parārthaṃ saṃhatya-kāritvāt ||4.24||
Działa on w interesie Jaźni i dla Niej (para arthaṃ), będąc strukturą karmicznie złożoną (asaṅkhyeya vāsanābhiḥ).
विशेषदर्शिन आत्मभावभावनानिवृत्तिः ||४.२५||
viśeṣa-darśina ātma-bhāva-bhāvanā-nivṛttiḥ ||4.25||
Każdy, kto odróżnia Jaźń od umysłu (viśeṣa darśinaḥ), traci zainteresowanie (bhāvanā vinivṛttiḥ) swą tożsamością mentalną (ātma bhāva).
तदा विवेकनिम्नं कैवल्यप्राग्भारं चित्तम् ||४.२६||
tadā viveka-nimnaṃ kaivalya-prāgbhāraṃ cittam ||4.26||
Wówczas (tadā) umysł (cittam) przeniknięty tą wiedzą (viveka nimnaṃ) dąży do osiągnięcia (prāgbhāraṃ) absolutnej wolności (kaivalya).
तच्छिद्रेषु प्रत्ययान्तराणि संस्कारेभ्यः ||४.२७||
tac-chidreṣu pratyayāntarāṇi saṃskārebhyaḥ ||4.27||
W chwilach nieciągłości [tej wiedzy] (tacchidresu) inne myśli (pratyaya antarāṇi) [wyłaniają się] z potencjalnych zasobów (saṃskārebhyaḥ).
हानम् एषां क्लेशवद् उक्तम् ||४.२८||
hānam eṣāṃ kleśavad uktam ||4.28||
Eliminuje się je (hānam eṣāṃ) tak jak ułomności (kleśavat uktam).
प्रसंख्याने ऽप्य् अकुसीदस्य सर्वथा विवेकख्यातेर् धर्ममेघः समाधिः ||४.२९||
prasaṃkhyāne 'py akusīdasya sarvathā viveka-khyāter dharma-meghaḥ samādhiḥ ||4.29||
[Wynikająca z] trwałej (sarvathā) wiedzy rozróżnienia (viveka khyāteḥ) utrata zainteresowania (akusīdasya) umysłową wszechwiedzą (prasankhyane) [prowadzi do stałego] transu (samadhih) [zwanego] ‘obłokiem cnót’ (dharma meghaḥ).
ततः क्लेशकर्मनिवृत्तिः ||४.३०||
tataḥ kleśakarmanivṛttiḥ ||4.30||
Stan taki (tataḥ) eliminuje (nivṛttiḥ) ułomności (kleśa) i [rozwiązuje] karmę (karma).
तदा सर्वावरणमलापेतस्य ज्ञानस्यानन्त्याज् ज्ञेयम् अल्पम् ||४.३१||
tadā sarvāvaraṇa-malāpetasya jñānasyānantyāj jñeyam alpam ||4.31||
W tych warunkach (tadā) usuniecie (apetasya) wszelkich (sarva) przesłaniających (āvaraṇa) nieczystości (mala) [rozszerza] wiedzę (jñānasya) do nieskończoności (ānantyāt) i niewiele (alpam) [pozostaje] do poznania (jñeyam).
ततः कृतार्थानां परिणामक्रमसमाप्तिर् गुणानाम् ||४.३२||
tataḥ kṛtārthānāṃ pariṇāma-krama-samāptir guṇānām ||4.32||
Kończy się (samāptiḥ) wówczas (tataḥ) ciąg przemian (pariṇāma krama) składowych bytu obiektywnego (gunanam), które wypełniły już swoje zadania (kṛta arthānāṃ).
क्षणप्रतियोगी परिणामापरान्तनिर्ग्राह्यः क्रमः ||४.३३||
kṣaṇa-pratiyogī pariṇāmāparānta-nirgrāhyaḥ kramaḥ ||4.33||
Zakończenie (aparānta) ciągu przemian (parināma) [umożliwia percepcję czasu jako] nieprzerwanego (pratiyogī) następstwa (kramah) odrębnych (nirgrahyaḥ) chwil (kṣaṇa), [co oznacza stan bezczasowości].
पुरुषार्थशून्यानां गुणानां प्रतिप्रसवः कैवल्यं स्वरूपप्रतिष्ठा वा चितिशक्तिर् इति ||४.३४||
puruṣārtha-śūnyānāṃ guṇānāṃ pratiprasavaḥ kaivalyaṃ svarūpa-pratiṣṭhā vā citi-śaktir iti ||4.34||
Ostateczne wyzwolenie (kaivalyaṃ) Jaźni (puruṣā) [następuje wówczas], gdy składowe bytu obiektywnego (gunanam), wypełniwszy swoje zadania (artha śūnyānāṃ), przechodzą w stan potencjalny (prati prasavaḥ), a czysta swiadomość (citi śaktiḥ) utwierdza się (pratiṣṭhā) we własnej naturze (sva rūpa).
इति पतञ्जलिविरचिते योगसूत्रे चतुर्धः कैवल्यपादः |
iti patañjali-viracite yoga-sūtre
caturdhaḥ kaivalya-pādaḥ |
Oto koniec czwartego rozdziału „Wyzwolenie”
w Sutrach jogi autorstwa Patańdźalego.