Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(zamieszczenie tłumaczeń, objaśnienia)
Adam Pudło
(analiza syntaktyczna)
Andrzej Babkiewicz
प्रथमः समाधिपादः
prathamaḥ samādhi-pādaḥ
Rozdział 1: Enstaza
अथ योगानुशासनम् ||१.१||
atha yogānuśāsanam ||1.1||
Oto (atha) przekaz nauk (anuśāsanam) o jodze (yoga).
योगश्चित्तवृत्तिनिरोधः ||१.२||
yogaś citta-vṛtti-nirodhaḥ ||1.2||
Joga (yogaḥ) to powstrzymanie (nirodhaḥ) czynności (vṛtti) umysłu (citta).
तदा द्रष्टुः स्वरूपे ऽवस्थानम् ||१.३||
tadā draṣṭuḥ svarūpe ’vasthānam ||1.3||
Wtedy (tadā) Jaźń (draṣṭuḥ) doświadcza (avasthānam) swej tożsamości (sva rūpe).
वृत्तिसारूप्यम् इतरत्र ||१.४||
vṛtti-sārūpyam itaratra ||1.4||
Kiedyindziej (itaratra) utożsamia się (sārūpyam) z [tymi] czynnościami (vṛtti).
वृत्तयः पञ्चतय्यः क्लिष्टाक्लिष्टाः ||१.५||
vṛttayaḥ pañcatayyaḥ kliṣṭākliṣṭāḥ ||1.5||
Czynności umysłowe (vṛttayaḥ), zniewalające (kliṣṭā) i wyzwalające (ākliṣṭāḥ), są pięciorakie (pañcatayyaḥ).
प्रमाणविपर्ययविकल्पनिद्रास्मृतयः ||१.६||
pramāṇa-viparyaya-vikalpa-nidrā-smṛtayaḥ ||1.6||
[Są to:] czynności poznawcze prawidłowe (pramāṇa), czynności poznawcze nieprawidłowe (viparyaya), fikcje (yikalpa), głęboki sen (nidrā) i przywołania pamięciowe (smṛtayaḥ).
प्रत्यक्षानुमानागमाः प्रमाणानि ||१.७||
pratyakṣānumānāgamāḥ pramāṇāni ||1.7||
Prawidłowymi czynnościami poznawczymi (pramāṇāni) są: bezpośrednie postrzeganie (pratyakṣa), poprawne rozumowania (anumāṇa) oraz wiarygodne przekazy (agamāḥ).
विपर्ययो मिथ्याज्ञानम् अतद्रूपप्रतिष्ठम् ||१.८ ||
viparyayo mithyā-jñānam atad-rūpa-pratiṣṭham ||1.8 ||
Nieprawidłowe czynności poznawcze (viparyayaḥ) to fałszywe pojmowania (mithyā jñānam) oparte na (pratiṣṭham) nieadekwatnych (atad rūpa) [reprezentacjach rzeczywistości].
शब्दज्ञानानुपाती वस्तुशून्यो विकल्पः ||१.९||
śabda-jñānānupātī vastu-śūnyo vikalpaḥ ||1.9||
Fikcja (vikalpaḥ) to [twór wyobraźni] związany z funkcjonowaniem mowy (śabda jñāna anupātī), pozbawiony oparcia w rzeczywistości (vastu śūnyaḥ).
अभावप्रत्ययालम्बना वृत्तिर्निद्रा ||१.१०||
abhāva-pratyayālambanā vṛttir nidrā ||1.10||
Sen głęboki (nidrā) to czynność umysłu (vṛttiḥ) charakteryzująca się (ālambana) brakiem (abhāva) [innych jego] czynności (pratyaya).
अनुभूतविषयासंप्रमोषः स्मृतिः ||१.११||
anubhūta-viṣayāsaṃpramoṣaḥ smṛtiḥ ||1.11||
Przywołanie pamięciowe (smṛtiḥ) to [odtworzenie] przeszłego stanu umysłu (anubhūta viṣaya) bez dodawania innych treści (asaṃpramoṣaḥ).
अभ्यासवैराग्याभ्यां तन्निरोधः ||१.१२||
abhyāsa-vairāgyābhyāṃ tan-nirodhaḥ ||1.12||
Ich powstrzymanie (tan nirodhaḥ) [osiąga się przez] praktykę (abhyāsa) i wyrzeczenie (vairāgyābhyāṃ).
तत्र स्थितौ यत्नो ऽभ्यासः ||१.१३||
tatra sthitau yatno 'bhyāsaḥ ||1.13||
Praktyka (abhyāsaḥ) to świadome dążenie (yatnaḥ) do ich powstrzymania (sthitau).
स तु दीर्घकालनैरन्तर्यसत्कारासेवितो दृढभूमिः ||१.१४||
sa tu dīrgha-kāla-nairantarya-satkārāsevito dṛḍha-bhūmiḥ ||1.14||
Kontynuowana wytrwale (saḥ tu āsevitaḥ) w dłuższym czasie (dīrgha kāla), bez przerw (nairantarya) i z zaangażowaniem (satkāra), mocno się ugruntowuje (dṛḍha bhūmiḥ).
दृष्टानुश्रविकविषयवितृष्णस्य वशीकारसंज्ञा वैराग्यम् ||१.१५||
dṛṣṭānuśravika-viṣaya-vitṛṣṇasya vaśīkāra-saṃjñā vairāgyam ||1.15||
Wyrzeczenie (vairāgyam) to świadoma transcendencja (vaśīkāra saṃjñā) pragnień (vitṛṣṇasya) [skierowanych ku] obiektom (viṣaya) postrzegalnym (dṛṣṭa) oraz tym, o których mówią przekazy (anuśravika).
तत्परं पुरुषख्यातेर्गुणवैतृष्ण्यम् ||१.१६||
tat-paraṃ puruṣa-khyāter guṇa-vaitṛṣṇyam ||1.16||
Wyższą jego formą (tat paraṁ) jest obojętność (vaitṛṣṇyam) wobec składowych bytu obiektywnego (guṇa) [wynikająca z] rozpoznania Jaźni (puruṣa khyāteḥ).
वितर्कविचारानन्दास्मितारूपानुगमात् संप्रज्ञातः ||१.१७||
vitarka-vicārānandāsmitā-rūpānugamāt saṃprajñātaḥ ||1.17||
Trans medytacyjny kognitywny (saṃprajñātaḥ [samādhiḥ]) cechują (rūpa anugamāt) [cztery poziomy głębokości związane z charekterem przedmiotów kontemplacji] – materialny (vitarka), subtelny (vicāra), ekstatyczny (ānanda) i podmiotowo-esencjalny (asmitā).
विरामप्रत्ययाभ्यासपूर्वः संस्कारशेषो ऽन्यः ||१.१८||
virāma-pratyayābhyāsa-pūrvaḥ saṃskāra-śeṣo 'nyaḥ ||1.18||
[Trans medytacyjny ponadkognitywny] (anyaḥ), [w którym stany umysłu istnieją] tylko w formach potencjalnych (saṃskāra śeṣaḥ), poprzedza (pūrvaḥ) dążenie do porzucenia (virāma pratyaya) [przedmiotu kontemplacji].
भवप्रत्ययो विदेहप्रकृतिलयानाम् ||१.१९||
bhava-pratyayo videha-prakṛti-layānām ||1.19||
Jest on spontaniczny (bhava pratyayaḥ) u [tych, którzy osiągnęli stan transu bezobiektowego, zachowując potencjalne pozostałości ignorancji] (videha prakṛtilayānām).
श्रद्धावीर्यस्मृतिसमाधिप्रज्ञापूर्वकः इतरेषाम् ||१.२०||
śraddhā-vīrya-smṛti-samādhi-prajñā-pūrvakaḥ itareṣām ||1.20||
U innych (itareṣām) poprzedzają go (pūrvakaḥ): wiara (śraddhā), energia (vīrya), ciągłe pamiętanie (smṛti) trans medytacyjny (samādhi) i wewnętrzna iluminacja (prajñā).
तीव्रसंवेगानाम् आसन्नः ||१.२१||
tīvra-saṃvegānām āsannaḥ ||1.21||
Bliski (āsannaḥ) jest [u tych, którzy praktykują] z intensywnym wyrzeczeniem (tīvra saṃvegānām).
मृदुमध्याधिमात्रत्वात् ततो ऽपि विशेषः ||१.२२||
mṛdu-madhyādhimātratvāt tato 'pi viśeṣaḥ ||1.22||
Ci także (tataḥ api) różnią się (viśeṣaḥ) [skutecznością praktyk, która może być] mała (mṛdu), umiarkowana (madhya) bądź wielka (adhimdtrā).
ईश्वरप्रणिधानाद् वा ||१.२३||
īśvara-praṇidhānād vā ||1.23||
[Trans medytacyjny można również osiągnąć przez] (vā) oddawanie czci Istocie Najwyższej i kontemplację Jej wszechobecności (īśvarapraṇidhānād).
क्लेशकर्मविपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः ||१.२४||
kleśa-karma-vipākāśayair aparāmṛṣṭaḥ puruṣa-viśeṣa īśvaraḥ ||1.24||
Istota Najwyższa (īśvaraḥ) jest samoistnym Duchem (puruṣa viśeṣaḥ), niepodlegającym (aparāmṛṣṭaḥ) wpływom (āśayaiḥ) ułomności (kleśa) oraz czynów (karma) i ich następstw (vipāka).
तत्र निरतिशयं सर्वज्ञबीजम् ||१.२५||
tatra niratiśayaṃ sarvajña-bījam ||1.25||
Obecna jest w Niej (tatra) esencja (bījam) nieprzekraczalnej (niratiśayaṃ) wszechwiedzy (sarvajña).
पूर्वेषाम् अपि गुरुः कालेनानवच्छेदात् ||१.२६||
pūrveṣām api guruḥ kālenānavacchedāt ||1.26||
Nie będąc ograniczoną czasem (kālena anavacchedāt), jest Ona (saḥ eṣaḥ) także (api) Nauczycielem (guruḥ) dawniejszych (pūrveṣām) [mistrzów duchowych].
तस्य वाचकः प्रणवः ||१.२७||
tasya vācakaḥ praṇavaḥ ||1.27||
Reprezentuje (vācakaḥ) Ją (tasya) święte słowo ‘Oṃ’ (praṇavaḥ).
तज्जपस्तदर्थभावनम् ||१.२८||
taj-japas tad-artha-bhāvanam ||1.28||
Powtarza się je (tad japaḥ) ze zrozumieniem (bhāvanam) jego znaczenia (tad artha).
ततः प्रत्यक्चेतनाधिगमो ऽप्यन्तरायाभावश् च ||१.२९||
tataḥ pratyak-cetanādhigamo 'py antarāyābhāvaś ca ||1.29||
Prowadzi to (tataḥ) do samopoznania (pratyak cetana adhigamaḥ) i (ca) usuwa (abhāvaḥ) przeszkody (antarāya).
व्याधिस्त्यानसंशयप्रमादालस्याविरतिभ्रान्तिदर्शनालब्धभूमिकत्वानवस्थितत्वानि चित्तविक्षेपास्ते ऽन्तरायाः ||१.३०||
vyādhi-styāna-saṃśaya-pramādālasyāvirati-bhrānti-darśanālabdha-bhūmikatvānavasthitatvāni citta-vikṣepās te 'ntarāyāḥ ||1.30||
Przeszkody (antarāyāḥ) rozpraszające umysł (citta vikṣepāḥ) to: choroby (vyādhi), apatia (styāna), zwątpienie (saṃśaya), brak dyscypliny (pramāda), lenistwo (ālasya), zmysłowość (avirati), błędne poglądy (bhrānti darśana), brak koncentracji (alabdha bhūmikatva) i niestabilność umysłu (anavasthitatvāni).
दुःखदौर्मनस्याङ्गमेजयत्वश्वासप्रश्वासा विक्षेपसहभुवः ||१.३१||
duḥkha-daurmanasyāṅgam-ejayatva-śvāsa-praśvāsā vikṣepa-saha-bhuvaḥ ||1.31||
Towarzyszą im (vikṣepa sahabhuvaḥ): cierpienia (duḥkha), przygnębienie (daurmanasya), niepokój w ciele (aṅgam ejayatva) oraz nieregularne oddychanie (śvāsa praśvāsāḥ).
तत्प्रतिषेधार्थम् एकतत्त्वाभ्यासः ||१.३२||
tat-pratiṣedhārtham eka-tattvābhyāsaḥ ||1.32||
Usuwa je (tat pratiṣedha artham) praktyka duchowa skupiona na jednej zasadzie lub obiekcie (eka tattva abhyāsaḥ).
मैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाणां सुखदुःखपुण्यापुण्यविषयाणां भावनातश्चित्तप्रसादनम् ||१.३३||
maitrī-karuṇā-muditopekṣāṇāṃ sukha-duḥkha-puṇyāpuṇya-viṣayāṇāṃ bhāvanātaś citta-prasādanam ||1.33||
Pielęgnowanie postaw (bhāvanātaḥ) życzliwości (maitrī) dla szczęśliwych (sukha), współczucia (karuṇā) dla cierpiących (duḥkha), zadowolenia (muditā) wobec czyniących dobro (puṇya) i wewnętrznego spokoju (upekṣāṇāṃ) wobec popełniających zło (apuṇya) oczyszcza umysł (citta prasādanam).
प्रच्छर्दनविधारणाभ्यां वा प्राणस्य ||१.३४||
pracchardana-vidhāraṇābhyāṃ vā prāṇasya ||1.34||
[Podobne działanie ma] (vā) zatrzymywanie (vidhāraṇābhyāṃ) czynności oddechowej (prāṇasya) po wydechu (pracchardana).
विषयवती वा प्रवृत्तिरुत्पन्ना मनसः स्थितिनिबन्धनी ||१.३५||
viṣayavatī vā pravṛttir utpannā manasaḥ sthiti-nibandhanī ||1.35||
Umysł stabilizuje (manasaḥ sthiti nibandhanī) także (vā) rozwój (utpannā) wyższych czynności zmysłowych (viṣayavatī pravṛttiḥ).
विशोका वा ज्योतिष्मती ||१.३६||
viśokā vā jyotiṣmatī ||1.36||
Także (vā) stan wolnej od cierpienia jasności wewnętrznej (viśokā jyotiṣmatī).
वीतरागविषयं वा चित्तम् ||१.३७||
vīta-rāga-viṣayaṃ vā cittam ||1.37||
Także (vā) kontemplacja (viṣayaṃ cittam) osób wolnych od pożądań (vīta rāga).
स्वप्ननिद्राज्ञानालम्बनं वा ||१.३८||
svapna-nidrā-jñānālambanaṃ vā ||1.38||
Także (vā) badanie (jñāna ālambanaṃ) marzeń sennych (svapna) i snu głębokiego (nidrā).
यथाभिमतध्यानाद् वा ||१.३९||
yathābhimata-dhyānād vā ||1.39||
Także (vā) medytacja (dhyānād) zgodna z indywidualną predylekcją (yathā abhimata).
परमाणुपरममहत्त्वान्तो ऽस्य वशीकारः ||१.४०||
paramāṇu-parama-mahattvānto 'sya vaśīkāraḥ ||1.40||
W ten sposób (antaḥ) [umysł] praktykującego (asya) ogarnia (vaśīkāraḥ) rzeczy nieskończenie małe (paramāṇu) i nieskończenie wielkie (parama mahattva).
क्षीणवृत्तेरभिजातस्येव मणेर्ग्रहीतृग्रहणग्राह्येषु तत्स्थतदञ्जनता समापत्तिः ||१.४१||
kṣīṇa-vṛtter abhijātasyeva maṇer grahītṛ-grahaṇa-grāhyeṣu tat-stha-tad-añjanatā samāpattiḥ ||1.41||
W warunkach uspokojenia (kṣīṇa vṛtteḥ) [umysł, zachowując się jak] przezroczysty kryształ (abhijātasy iva maṇeḥ), osiąga zdolność (tad añjanatā) transformacji (samāpattiḥ) w obiekt skupienia (tat stha), [którym może być] podmiot (grahītṛ), przedmiot (grāhyeṣu) bądź instrument poznania (grahaṇa).
तत्र शब्दार्थज्ञानविकल्पैः संकीर्णा सवितर्का समापत्तिः ||१.४२||
tatra śabdārtha-jñāna-vikalpaiḥ saṃkīrṇā savitarkā samāpattiḥ ||1.42||
W stanie transformacji częściowej (savitarkā samāpattiḥ) percepcji obiektu (artha) towarzyszą (saṃkīrṇā) skojarzenia (vikalpaiḥ) werbalne (śabdā) i pojęciowe (jñāna).
स्मृतिपरिशुद्धौ स्वरूपशून्येवार्थमात्रनिर्भासा निर्वितर्का ||१.४३||
smṛti-pariśuddhau svarūpa-śūnyevārtha-mātra-nirbhāsā nirvitarkā ||1.43||
W stanie transformacji zupełnej (nirvitarka samāpatti) [umysł] utożsamia się wyłącznie (sva rūpa śūnya iva) z percepcją obiektu (artha mātra nirbhāsā), bez jakichkolwiek skojarzeń i konotacji pamięciowych (smṛti pariśuddhau).
एतयैव सविचारा निर्विचारा च सूक्ष्मविषया व्याख्याता ||१.४४||
etayaiva savicārā nirvicārā ca sūkṣma-viṣayā vyākhyātā ||1.44||
Analogicznie (etayā iva) opisać można (vyākhyātā) [wyższe formy transformacji (samāpatti)] częściowej (savicārā) i zupełnej (nirvicārā), [których przedmiotami są] byty subtelne (sūkṣma viṣayā).
सूक्ष्मविषयत्वं चालिङ्गपर्यवसानम् ||१.४५||
sūkṣma-viṣayatvaṃ cāliṅga-paryavasānam ||1.45||
Sfera obiektów subtelnych (sūkṣma viṣayatvaṃ) sięga (paryavasānam) esencji bytu obiektywnego (āliṅga).
ता एव सबीजः समाधिः ||१.४६||
tā eva sabījaḥ samādhiḥ ||1.46||
Wszystkie te stany (taḥ) [dotyczą] wyłącznie (eva) transu medytacyjnego podtrzymywanego przez obiekty (sabījaḥ samādhiḥ).
निर्विचारवैशारद्ये ऽध्यात्मप्रसादः ||१.४७||
nirvicāra-vaiśāradye ’dhyātma-prasādaḥ ||1.47||
[Praktyka] niezakłóconej (vaiśāradhye) wyższej transformacji zupełnej (nirvicāra [samāpatti]) [prowadzi do] iluminacji duchowej (adhyātma prasādaḥ).
ऋतंभरा तत्र प्रज्ञा ||१.४८||
ṛtaṃ-bharā tatra prajñā ||1.48||
Towarzyszy jej (tatra) poznanie intuicyjne i esencjalne (ṛtaṃ bharā prajñā).
श्रुतानुमानप्रज्ञाभ्याम् अन्यविषया विशेषार्थत्वात् ||१.४९||
śrutānumāna-prajñābhyām anya-viṣayā viśeṣārthatvāt ||1.49||
[Różni się ono od] poznania (prajñābhyām) werbalnego (śruta) i intelektualnego (anumāna), ma bowiem charakter bezpośredni (viśeṣa artha tvāt) [i dotyczy] innych obiektów (anya viṣayā).
तज्जः संस्कारो ऽन्यसंस्कारप्रतिबन्धी ||१.५०||
taj-jaḥ saṃskāro 'nya-saṃskāra-pratibandhī ||1.50||
Potencjalne tendencje powstające w transie kognitywnym (tajjaḥ saṃskāraḥ) ograniczają (pratibandhī) inne tendencje umysłowe (anya saṃskāra).
तस्यापि निरोधे सर्वनिरोधान् निर्बीजः समाधिः ||१.५१||
tasyāpi nirodhe sarva-nirodhān nirbījaḥ samādhiḥ ||1.51||
Kiedy i te zostają porzucone (tasya api nirodhe), wstrzymanie wszystkich [czynności umysłu] (sarva nirodhān) [prowadzi do] transu bezobiektowego (nirbījaḥ samādhiḥ).
इति पतञ्जलिविरचिते योगसूत्रे प्रथमः समाधिपादः |
iti patañjali-viracite yoga-sūtre prathamaḥ samādhi-pādaḥ |
Oto koniec pierwszego rozdziału „Enstaza”
w Sutrach jogi ułożonych przez Patańdźalego.