Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Joanna Jurewicz
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład, zamieszczenie na stronie)
Sven Sellmer i Andrzej Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
6. Księga Bhiszmy (bhīṣma-parvan)
***
6.41-117 Księga pokonania Bhiszmy (bhīṣma-vadha)
6.71-75 Siódmy dzień bitwy (saptama-yuddha-divasa)
6.80. Walka w parach (dvaṁdva-yudda)
Streszczenie rozdziału:
- Walka Judhiszthiry ze Śrutajusem.
- Walka Ćekitany z Krypą.
- Walka Dhrysztaketu z Saumadattim.
- Walka Ćitraseny, Wikarny i Durmarszany z Abhimanju.
- Walka Ardźuny z Suśarmanem.
saṃjaya uvāca
tato yudhiṣṭhiro rājā madhyaṃ prāpte divākare |
śrutāyuṣam abhiprekṣya codayām āsa vājinaḥ ||6.80.1||
abhyadhāvat tato rājā śrutāyuṣam ariṃdamam |
vinighnan sāyakais tīkṣṇair navabhir nataparvabhiḥ ||6.80.2||
sa saṃvārya raṇe rājā preṣitān dharmasūnunā |
śarān sapta maheṣvāsaḥ kaunteyāya samarpayat ||6.80.3||
te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave |
asūn iva vicinvanto dehe tasya mahātmanaḥ ||6.80.4||
pāṇḍavas tu bhṛśaṃ viddhas tena rājñā mahātmanā |
raṇe varāhakarṇena rājānaṃ hṛdi vivyadhe ||6.80.5||
athāpareṇa bhallena ketuṃ tasya mahātmanaḥ |
rathaśreṣṭho rathāt tūrṇaṃ bhūmau pārtho nyapātayat ||6.80.6||
ketuṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā śrutāyuḥ sa tu pārthivaḥ |
pāṇḍavaṃ viśikhais tīkṣṇai rājan vivyādha saptabhiḥ ||6.80.7||
tataḥ krodhāt prajajvāla dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ |
yathā yugānte bhūtāni dhakṣyann iva hutāśanaḥ ||6.80.8||
kruddhaṃ tu pāṇḍavaṃ dṛṣṭvā devagandharvarākṣasāḥ |
pravivyathur mahārāja vyākulaṃ cāpy abhūj jagat ||6.80.9||
sarveṣāṃ caiva bhūtānām idam āsīn manogatam |
trīṃl lokān adya saṃkruddho nṛpo 'yaṃ dhakṣyatīti vai ||6.80.10||
ṛṣayaś caiva devāś ca cakruḥ svastyayanaṃ mahat |
lokānāṃ nṛpa śāntyarthaṃ krodhite pāṇḍave tadā ||6.80.11||
sa ca krodhasamāviṣṭaḥ sṛkkiṇī parilelihan |
dadhārātmavapur ghoraṃ yugāntādityasaṃnibham ||6.80.12||
tataḥ sarvāṇi sainyāni tāvakāni viśāṃ pate |
nirāśāny abhavaṃs tatra jīvitaṃ prati bhārata ||6.80.13||
sa tu dhairyeṇa taṃ kopaṃ saṃnivārya mahāyaśāḥ |
śrutāyuṣaḥ praciccheda muṣṭideśe mahad dhanuḥ ||6.80.14||
athainaṃ chinnadhanvānaṃ nārācena stanāntare |
nirbibheda raṇe rājā sarvasainyasya paśyataḥ ||6.80.15||
satvaraṃ caraṇe rājaṃs tasya vāhān mahātmanaḥ |
nijaghāna śaraiḥ kṣipraṃ sūtaṃ ca sumahābalaḥ ||6.80.16||
hatāśvaṃ tu rathaṃ tyaktvā dṛṣṭvā rājñas tu pauruṣam |
vipradudrāva vegena śrutāyuḥ samare tadā ||6.80.17||
tasmiñ jite maheṣvāse dharmaputreṇa saṃyuge |
duryodhanabalaṃ rājan sarvam āsīt parāṅmukham ||6.80.18||
etat kṛtvā mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ |
vyāttānano yathā kālas tava sainyaṃ jaghāna ha ||6.80.19||
cekitānas tu vārṣṇeyo gautamaṃ rathināṃ varam |
prekṣatāṃ sarvasainyānāṃ chādayām āsa sāyakaiḥ ||6.80.20||
saṃnivārya śarāṃs tāṃs tu kṛpaḥ śāradvato yudhi |
cekitānaṃ raṇe yattaṃ rājan vivyādha patribhiḥ ||6.80.21||
athāpareṇa bhallena dhanuś ciccheda māriṣa |
sārathiṃ cāsya samare kṣiprahasto nyapātayat |
hayāṃś cāsyāvadhīd rājann ubhau ca pārṣṇisārathī ||6.80.22||
so 'vaplutya rathāt tūrṇaṃ gadāṃ jagrāha sātvataḥ |
sa tayā vīraghātinyā gadayā gadināṃ varaḥ |
gautamasya hayān hatvā sārathiṃ ca nyapātayat ||6.80.23||
bhūmiṣṭho gautamas tasya śarāṃś cikṣepa ṣoḍaśa |
te śarāḥ sātvataṃ bhittvā prāviśanta dharātalam ||6.80.24||
cekitānas tataḥ kruddhaḥ punaś cikṣepa tāṃ gadām |
gautamasya vadhākāṅkṣī vṛtrasyeva puraṃdaraḥ ||6.80.25||
tām āpatantīṃ vimalām aśmagarbhāṃ mahāgadām |
śarair anekasāhasrair vārayām āsa gautamaḥ ||6.80.26||
cekitānas tataḥ khaḍgaṃ kośād uddhṛtya bhārata |
lāghavaṃ param āsthāya gautamaṃ samupādravat ||6.80.27||
gautamo 'pi dhanus tyaktvā pragṛhyāsiṃ susaṃśitam |
vegena mahatā rājaṃś cekitānam upādravat ||6.80.28||
tāv ubhau balasaṃpannau nistriṃśavaradhāriṇau |
nistriṃśābhyāṃ sutīkṣṇābhyām anyonyaṃ saṃtatakṣatuḥ ||6.80.29||
nistriṃśavegābhihatau tatas tau puruṣarṣabhau |
dharaṇīṃ samanuprāptau sarvabhūtaniṣevitām |
mūrchayābhiparītāṅgau vyāyāmena ca mohitau ||6.80.30||
tato 'bhyadhāvad vegena karakarṣaḥ suhṛt tayā |
cekitānaṃ tathābhūtaṃ dṛṣṭvā samaradurmadam |
ratham āropayac cainaṃ sarvasainyasya paśyataḥ ||6.80.31||
tathaiva śakuniḥ śūraḥ syālas tava viśāṃ pate |
āropayad rathaṃ tūrṇaṃ gautamaṃ rathināṃ varam ||6.80.32||
saumadattiṃ tathā kruddho dhṛṣṭaketur mahābalaḥ |
navatyā sāyakaiḥ kṣipraṃ rājan vivyādha vakṣasi ||6.80.33||
saumadattir uraḥsthais tair bhṛśaṃ bāṇair aśobhata |
madhyaṃdine mahārāja raśmibhis tapano yathā ||6.80.34||
bhūriśravās tu samare dhṛṣṭaketuṃ mahāratham |
hatasūtahayaṃ cakre virathaṃ sāyakottamaiḥ ||6.80.35||
virathaṃ cainam ālokya hatāśvaṃ hatasārathim |
mahatā śaravarṣeṇa chādayām āsa saṃyuge ||6.80.36||
sa ca taṃ ratham utsṛjya dhṛṣṭaketur mahāmanāḥ |
āruroha tato yānaṃ śatānīkasya māriṣa ||6.80.37||
citraseno vikarṇaś ca rājan durmarṣaṇas tathā |
rathino hemasaṃnāhāḥ saubhadram abhidudruvuḥ ||6.80.38||
abhimanyos tatas tais tu ghoraṃ yuddham avartata |
śarīrasya yathā rājan vātapittakaphais tribhiḥ ||6.80.39||
virathāṃs tava putrāṃs tu kṛtvā rājan mahāhave |
na jaghāna naravyāghraḥ smaran bhīmavacas tadā ||6.80.40||
tato rājñāṃ bahuśatair gajāśvarathayāyibhiḥ |
saṃvṛtaṃ samare bhīṣmaṃ devair api durāsadam ||6.80.41||
prayāntaṃ śīghram udvīkṣya paritrātuṃ sutāṃs tava |
abhimanyuṃ samuddiśya bālam ekaṃ mahāratham |
vāsudevam uvācedaṃ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ ||6.80.42||
codayāśvān hṛṣīkeśa yatraite bahulā rathāḥ |
ete hi bahavaḥ śūrāḥ kṛtāstrā yuddhadurmadāḥ |
yathā na hanyur naḥ senāṃ tathā mādhava codaya ||6.80.43||
evam uktaḥ sa vārṣṇeyaḥ kaunteyenāmitaujasā |
rathaṃ śvetahayair yuktaṃ preṣayām āsa saṃyuge ||6.80.44||
niṣṭānako mahān āsīt tava sainyasya māriṣa |
yad arjuno raṇe kruddhaḥ saṃyātas tāvakān prati ||6.80.45||
samāsādya tu kaunteyo rājñas tān bhīṣmarakṣiṇaḥ |
suśarmāṇam atho rājann idaṃ vacanam abravīt ||6.80.46||
jānāmi tvāṃ yudhi śreṣṭham atyantaṃ pūrvavairiṇam |
paryāyasyādya saṃprāptaṃ phalaṃ paśya sudāruṇam |
adya te darśayiṣyāmi pūrvapretān pitāmahān ||6.80.47||
evaṃ saṃjalpatas tasya bībhatsoḥ śatrughātinaḥ |
śrutvāpi paruṣaṃ vākyaṃ suśarmā rathayūthapaḥ |
na cainam abravīt kiṃ cic chubhaṃ vā yadi vāśubham ||6.80.48||
abhi gatvārjunaṃ vīraṃ rājabhir bahubhir vṛtaḥ |
purastāt pṛṣṭhataś caiva pārśvataś caiva sarvataḥ ||6.80.49||
parivāryārjunaṃ saṃkhye tava putraiḥ sahānagha |
śaraiḥ saṃchādayām āsa meghair iva divākaram ||6.80.50||
tataḥ pravṛttaḥ sumahān saṃgrāmaḥ śoṇitodakaḥ |
tāvakānāṃ ca samare pāṇḍavānāṃ ca bhārata ||6.80.51||
I rzekł Sańdźaja:
A kiedy słońce środka nieba doszło, król Judhiszthira zoczył Śrutajusa i ku niemu popędził swoje rumaki. Podjeżdża król blisko tego dręczyciela wrogów i strzela w niego dziewięcioma ostrymi strzałami o giętych łączach. Ale wielki łucznik Śrutajus powstrzymuje strzały wysłane przez Syna Dharmy i sam bije w Syna Kunti siedmioma bełtami, które przecinają pancerz tego potężnego duchem i piją jego krew jakby życie z ciała wyssać chciały. [5] Arcyrydwannik Judhiszthira, choć silnie zraniony, trafia go w samo serce strzałą z grotem w kształcie ucha dzika i błyskawicznie drugą strzałą niedźwiedzią godło tamtego potężnego duchem z rydwanu zrywa. Widzi król Śrutajus spadające godło i siedmioma ostrymi bezwiechciowymi strzela w Pandawę, o królu. Wtedy Syn Prawa zapłonął z gniewu jak Ogień pod koniec Wieku, co istoty spopiela. Zadrżeli bogowie, gandharwowie i rakszasowie na widok jego gniewu, mój królu, niepokój cały świat ogarnia. [10] „Teraz ten wściekły król spali trzy światy!” – myślą wszyscy, a wieszczowie i bogowie odprawiają wielki ryt dobroczynny, by pokój im zapewnić, mój królu, tak bowiem rozsrożony jest Pandawa. A on, przepełniony furią, oblizuje kącik ust i przybiera groźną postać niczym słońce pod koniec Wieku. Wszyscy twoi wojownicy, panie plemion, żegnają się z życiem. Ale przesławny Judhiszthira siłą ducha gniew powstrzymuje i przecina wielki łuk Śrutajusa przy uchwycie. [15] A potem żelazną strzałą trafia go w pierś na oczach całej armii i kolejnymi chyżymi strzałami, o królu, zabija jego rumaki i zaraz potem woźnicę – ten mocarz potężny. Śrutajus porzuca rydwan z martwymi końmi i bierze nogi za pas w obliczu męstwa króla. Teraz, jak Syn Prawa tego wielkiego łucznika pokonał, rozpacz ogarnia wszystkich wojowników Durjodhany. Dokonawszy tego czynu, Judhiszthira dalej bije twoją armię jak sam Czas o paszczy rozwartej. [20] Tymczasem Ćekitana Syn Wrysznich, zasypuje pociskami Krypę Potomka Gotamy, najlepszego z rydwanników, na oczach wszystkich walczących. Ale Krypa Syn Śaradwaty powstrzymuje jego strzały i sam pierzastymi wali w Ćekitanę w boju gorliwego. Kolejną łamie mu łuk ten o chyżej ręce, woźnicę strąca na ziemię, zabija konie i dwóch bocznych jeźdźców, o czcigodny! Ćekitana z rodu Satwatów szybko z rydwanu zeskakuje, chwyta za maczugę – morderczynię wrogów, zabija konie Potomka Gotamy i jego woźnicę, on, najlepszy z walczących na maczugi. Potomek Gotamy, stojąc na gołej ziemi, wypuszcza szesnaście strzał. Przeszywają one ciało Ćekitany i w ziemię się wbijają. [25] Pełen gniewu ponownie ciska maczugą, chcąc zabić Potomka Gotamy, jak Burzyciel-Twierdz Wrytrę. Leci ona ku Krypie – ogromna, świetlista, szmaragdowa – lecz on powstrzymuje ją wieloma tysiącami strzał. Wtedy Ćekitana wyciąga miecz z pochwy i ufny w biegłość swojej ręki na Potomka Gotamy rusza. Tamtem odrzuca łuk i też chwyta za miecz świetnie naostrzony i pędzi w kierunku Ćekitany. [30] I oto ci dwaj mocarze, uzbrojeni w doskonałe, bardzo ostre miecze wzajemnie się szlachtują, aż padają na ziemię-wszystkich istot służebnicę, posiekani mocnymi ciosami mieczy, nieprzytomni z wysiłku – ci dwaj buhaje mężów. Ale oto pędem nadjeżdża Karakarsza wiedziony uczuciem przyjaźni do Ćekitany i widząc go w tak ciężkim stanie, oszołomionego walką, bierze go na swój rydwan na oczach całego wojska. I takoż twój szwagier, panie plemion, mężny Śakuni, bierze szybko na rydwan Wnuka Gotamy, najlepszego z rydwanników.
Mocarny Dhrysztaketu, wściekłością przepełniony, strzela w Bhuriśrawasa Syna Somadatty dziewięcioma pociskami, o królu, trafiając go w samą pierś. Pięknie wygląda Bhuriśrawas z bełtami głęboko w pierś wbitymi niczym słońce, co ostro świeci promieniami w samo południe, o wielki królu. [35] Wypuszcza świetne strzały w wielkiego rydwannika Dhrysztaketu, pozbawia woźnicy i koni, a tym samym i rydwanu. I widząc, że tamten stracił rydwan, konia i woźnicę, zalewa go wielkim deszczem strzał. Dumny zaś Dhrysztaketu wsiada na rydwan Śatanikiego, o dostojny.
Ćitrasena, Wikarna i Durmarszana, trzej rydwannicy w złotych pancerzach, ruszają na Abhimanju Syna Subhadry, o królu. I rozpoczyna się straszny bój między nimi i Abhimanju, podobny do zmagań trzech humorów w ciele: wiatru, żółci i flegmy. [40] Syn Subhadry niszczy ich rydwany, o królu, lecz, pomny na słowa Bhimy, oszczędza ich życie ów tygrys wśród mężów. Ale oto Bhiszma, którego nawet bogowie pokonać nie mogą, otoczony wieloma setkami królów, z oddziałami słoni, konnicy i rydwanów szybko rusza, by ratować twoich synów. Bierze on na cel Abhimanju, który walczy samojeden, a który, mimo swej młodości, wielkim jest rydwannikiem. Widzi to Ardźuna Syn Kunti, na rydwanie z białymi wierzchowcami stojący, i powiada do Kryszny Wasudewy:
– Popędź konie, Hryszikeśo, tam, gdzie ta gęstwa rydwanów. Wszak ci wszyscy śmiałkowie są znawcami broni i bojem upojeni. Mogą zniszczyć nasze wojska, więc zacinaj konie, Madhawo!
Usłyszawszy słowa Syna Kunti o niezmierzonej energii, Kryszna Potomek Wrysznich bierze w galop białe rumaki. [45] Wielka wrzawa się podnosi w twoich oddziałach, dostojny, kiedy rozwścieczony Ardźuna na nie rusza. Podjeżdża do królów osłaniających Bhiszmę i woła do Suśarmana:
– Znam ja ciebie, w walce najlepszego, naszego wroga zaciekłego! Patrzaj na ten okrutny owoc twojej nienawiści. Jeszcze dzisiaj dzięki mnie spotkasz się z przodkami swymi, co już dawno z tego świata odeszli!
Słysząc twarde słowa Bibhatsu*, zabójcy wrogów, Śuśarman, dowódca oddziałów rydwanów, nie odzywa się ni dobrym, ni złym słowem do mężnego Ardźuny, tylko rusza na niego w otoczeniu wielu królów i ze wszystkich stron – z przodu, z tyłu i z boku – otacza go wraz z twoimi synami, o bezgrzeszny, strzałami go zasłaniając jak chmury słońce. [48–50] I dalej toczy się ta wielka bitwa, w której krew twoich i Pandawów leje się niczym woda, Bharato!