Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Joanna Jurewicz
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład, zamieszczenie na stronie)
Sven Sellmer i Andrzej Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
6. Księga Bhiszmy (bhīṣma-parvan)
***
6.41-117 Księga pokonania Bhiszmy (bhīṣma-vadha)
6.71-75 Siódmy dzień bitwy (saptama-yuddha-divasa)
6.78. Zabicie Śankhy (śankha-vadha)
Streszczenie rozdziału:
- Bhiszmawalczy z Ardźuną.
- Dronawalczy zWiratą i jego synem.
- Śikhandin walczy z Aśwatthamanem.
- Satjaki walczy z Alambhuszą.
- Dhrysztadjumna walczy z Durjodhaną.
- Bhimasena walczy z Krytawarmanem.
saṃjaya uvāca
tathā pravṛtte saṃgrāme nivṛtte ca suśarmaṇi |
prabhagneṣu ca vīreṣu pāṇḍavena mahātmanā ||6.78.1||
kṣubhyamāṇe bale tūrṇaṃ sāgarapratime tava |
pratyudyāte ca gāṅgeye tvaritaṃ vijayaṃ prati ||6.78.2||
dṛṣṭvā duryodhano rājan raṇe pārthasya vikramam |
tvaramāṇaḥ samabhyetya sarvāṃs tān abravīn nṛpān ||6.78.3||
teṣāṃ ca pramukhe śūraṃ suśarmāṇaṃ mahābalam |
madhye sarvasya sainyasya bhṛśaṃ saṃharṣayan vacaḥ ||6.78.4||
eṣa bhīṣmaḥ śāṃtanavo yoddhukāmo dhanaṃjayam |
sarvātmanā kuruśreṣṭhas tyaktvā jīvitam ātmanaḥ ||6.78.5||
taṃ prayāntaṃ parānīkaṃ sarvasainyena bhāratam |
saṃyattāḥ samare sarve pālayadhvaṃ pitāmaham ||6.78.6||
bāḍham ity evam uktvā tu tāny anīkāni sarvaśaḥ |
narendrāṇāṃ mahārāja samājagmuḥ pitāmaham ||6.78.7||
tataḥ prayātaḥ sahasā bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'rjunam |
raṇe bhāratam āyāntam āsasāda mahābalam ||6.78.8||
mahāśvetāśvayuktena bhīmavānaraketunā |
mahatā meghanādena rathenāti virājata ||6.78.9||
samare sarvasainyānām upayātaṃ dhanaṃjayam |
abhavat tumulo nādo bhayād dṛṣṭvā kirīṭinam ||6.78.10||
abhīśuhastaṃ kṛṣṇaṃ ca dṛṣṭvādityam ivāparam |
madhyaṃdinagataṃ saṃkhye na śekuḥ prativīkṣitum ||6.78.11||
tathā śāṃtanavaṃ bhīṣmaṃ śvetāśvaṃ śvetakārmukam |
na śekuḥ pāṇḍavā draṣṭuṃ śvetagraham ivoditam ||6.78.12||
sa sarvataḥ parivṛtas trigartaiḥ sumahātmabhiḥ |
bhrātṛbhis tava putraiś ca tathānyaiś ca mahārathaiḥ ||6.78.13||
bhāradvājas tu samare matsyaṃ vivyādha patriṇā |
dhvajaṃ cāsya śareṇājau dhanuś caikena cicchide ||6.78.14||
tad apāsya dhanuś chinnaṃ virāṭo vāhinīpatiḥ |
anyad ādatta vegena dhanur bhārasahaṃ dṛḍham |
śarāṃś cāśīviṣākārāñ jvalitān pannagān iva ||6.78.15||
droṇaṃ tribhiḥ pravivyādha caturbhiś cāsya vājinaḥ |
dhvajam ekena vivyādha sārathiṃ cāsya pañcabhiḥ |
dhanur ekeṣuṇāvidhyat tatrākrudhyad dvijarṣabhaḥ ||6.78.16||
tasya droṇo 'vadhīd aśvāñ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
aṣṭābhir bharataśreṣṭha sūtam ekena patriṇā ||6.78.17||
sa hatāśvād avaplutya syandanād dhatasārathiḥ |
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ śaṅkhasya rathināṃ varaḥ ||6.78.18||
tatas tu tau pitāputrau bhāradvājaṃ rathe sthitau |
mahatā śaravarṣeṇa vārayām āsatur balāt ||6.78.19||
bhāradvājas tataḥ kruddhaḥ śaram āśīviṣopamam |
cikṣepa samare tūrṇaṃ śaṅkhaṃ prati janeśvara ||6.78.20||
sa tasya hṛdayaṃ bhittvā pītvā śoṇitam āhave |
jagāma dharaṇiṃ bāṇo lohitārdrīkṛtacchaviḥ ||6.78.21||
sa papāta rathāt tūrṇaṃ bhāradvājaśarāhataḥ |
dhanus tyaktvā śarāṃś caiva pitur eva samīpataḥ ||6.78.22||
hataṃ svam ātmajaṃ dṛṣṭvā virāṭaḥ prādravad bhayāt |
utsṛjya samare droṇaṃ vyāttānanam ivāntakam ||6.78.23||
bhāradvājas tatas tūrṇaṃ pāṇḍavānāṃ mahācamūm |
dārayām āsa samare śataśo 'tha sahasraśaḥ ||6.78.24||
śikhaṇḍy api mahārāja drauṇim āsādya saṃyuge |
ājaghāna bhruvor madhye nārācais tribhir āśugaiḥ ||6.78.25||
sa babhau naraśārdūlo lalāṭe saṃsthitais tribhiḥ |
śikharaiḥ kāñcanamayair merus tribhir ivocchritaiḥ ||6.78.26||
aśvatthāmā tataḥ kruddho nimeṣārdhāc chikhaṇḍinaḥ |
sūtaṃ dhvajam atho rājaṃs turagān āyudhaṃ tathā |
śarair bahubhir uddiśya pātayām āsa saṃyuge ||6.78.27||
sa hatāśvād avaplutya rathād vai rathināṃ varaḥ |
khaḍgam ādāya niśitaṃ vimalaṃ ca śarāvaram |
śyenavad vyacarat kruddhaḥ śikhaṇḍī śatrutāpanaḥ ||6.78.28||
sakhaḍgasya mahārāja caratas tasya saṃyuge |
nāntaraṃ dadṛśe drauṇis tad adbhutam ivābhavat ||6.78.29||
tataḥ śarasahasrāṇi bahūni bharatarṣabha |
preṣayām āsa samare drauṇiḥ paramakopanaḥ ||6.78.30||
tām āpatantīṃ samare śaravṛṣṭiṃ sudāruṇām |
asinā tīkṣṇadhāreṇa ciccheda balināṃ varaḥ ||6.78.31||
tato 'sya vimalaṃ drauṇiḥ śatacandraṃ manoramam |
carmācchinad asiṃ cāsya khaṇḍayām āsa saṃyuge |
śitaiḥ subahuśo rājaṃs taṃ ca vivyādha patribhiḥ ||6.78.32||
śikhaṇḍī tu tataḥ khaḍgaṃ khaṇḍitaṃ tena sāyakaiḥ |
āvidhya vyasṛjat tūrṇaṃ jvalantam iva pannagam ||6.78.33||
tam āpatantaṃ sahasā kālānalasamaprabham |
ciccheda samare drauṇir darśayan pāṇilāghavam |
śikhaṇḍinaṃ ca vivyādha śarair bahubhir āyasaiḥ ||6.78.34||
śikhaṇḍī tu bhṛśaṃ rājaṃs tāḍyamānaḥ śitaiḥ śaraiḥ |
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ mādhavasya mahātmanaḥ ||6.78.35||
sātyakis tu tataḥ kruddho rākṣasaṃ krūram āhave |
alambusaṃ śarair ghorair vivyādha balinaṃ balī ||6.78.36||
rākṣasendras tatas tasya dhanuś ciccheda bhārata |
ardhacandreṇa samare taṃ ca vivyādha sāyakaiḥ |
māyāṃ ca rākṣasīṃ kṛtvā śaravarṣair avākirat ||6.78.37||
tatrādbhutam apaśyāma śaineyasya parākramam |
nāsaṃbhramad yat samare vadhyamānaḥ śitaiḥ śaraiḥ ||6.78.38||
aindram astraṃ ca vārṣṇeyo yojayām āsa bhārata |
vijayād yad anuprāptaṃ mādhavena yaśasvinā ||6.78.39||
tad astraṃ bhasmasāt kṛtvā māyāṃ tāṃ rākṣasīṃ tadā |
alambusaṃ śarair ghorair abhyākirata sarvaśaḥ |
parvataṃ vāridhārābhiḥ prāvṛṣīva balāhakaḥ ||6.78.40||
tat tathā pīḍitaṃ tena mādhavena mahātmanā |
pradudrāva bhayād rakṣo hitvā sātyakim āhave ||6.78.41||
tam ajeyaṃ rākṣasendraṃ saṃkhye maghavatā api |
śaineyaḥ prāṇadaj jitvā yodhānāṃ tava paśyatām ||6.78.42||
nyahanat tāvakāṃś cāpi sātyakiḥ satyavikramaḥ |
niśitair bahubhir bāṇais te 'dravanta bhayārditāḥ ||6.78.43||
etasminn eva kāle tu drupadasyātmajo balī |
dhṛṣṭadyumno mahārāja tava putraṃ janeśvaram |
chādayām āsa samare śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ ||6.78.44||
saṃchādyamāno viśikhair dhṛṣṭadyumnena bhārata |
vivyathe na ca rājendra tava putro janeśvaraḥ ||6.78.45||
dhṛṣṭadyumnaṃ ca samare tūrṇaṃ vivyādha sāyakaiḥ |
ṣaṣṭyā ca triṃśatā caiva tad adbhutam ivābhavat ||6.78.46||
tasya senāpatiḥ kruddho dhanuś ciccheda māriṣa |
hayāṃś ca caturaḥ śīghraṃ nijaghāna mahārathaḥ |
śaraiś cainaṃ suniśitaiḥ kṣipraṃ vivyādha saptabhiḥ ||6.78.47||
sa hatāśvān mahābāhur avaplutya rathād balī |
padātir asim udyamya prādravat pārṣataṃ prati ||6.78.48||
śakunis taṃ samabhyetya rājagṛddhī mahābalaḥ |
rājānaṃ sarvalokasya ratham āropayat svakam ||6.78.49||
tato nṛpaṃ parājitya pārṣataḥ paravīrahā |
nyahanat tāvakaṃ sainyaṃ vajrapāṇir ivāsuram ||6.78.50||
kṛtavarmā raṇe bhīmaṃ śarair ārchan mahāratham |
pracchādayām āsa ca taṃ mahāmegho raviṃ yathā ||6.78.51||
tataḥ prahasya samare bhīmasenaḥ paraṃtapaḥ |
preṣayām āsa saṃkruddhaḥ sāyakān kṛtavarmaṇe ||6.78.52||
tair ardyamāno 'tirathaḥ sātvataḥ śastrakovidaḥ |
nākampata mahārāja bhīmaṃ cārchac chitaiḥ śaraiḥ ||6.78.53||
tasyāśvāṃś caturo hatvā bhīmaseno mahābalaḥ |
sārathiṃ pātayām āsa dhvajaṃ ca supariṣkṛtam ||6.78.54||
śarair bahuvidhaiś cainam ācinot paravīrahā |
śakalīkṛtasarvāṅgaḥ śvāvidvat samadṛśyata ||6.78.55||
hatāśvāt tu rathāt tūrṇaṃ vṛṣakasya rathaṃ yayau |
syālasya te mahārāja tava putrasya paśyataḥ ||6.78.56||
bhīmaseno 'pi saṃkruddhas tava sainyam upādravat |
nijaghāna ca saṃkruddho daṇḍapāṇir ivāntakaḥ ||6.78.57||
I rzekł Sańdźaja:
A kiedy tak toczyła się ta walka, jeszcze nim Suśarman się wycofał, nim Pandawa duchem mocarny jął chłostać bohaterów, aż twe wojsko falowało jak ocean, nim Syn Gangi ruszył gwałtem na Widźaję, Durjodhana, mój królu, widząc potęgę Syna Prythy, pędem podjechał ku zebranym władcom, stanął w środku swoich oddziałów, na czele których stał mocarny Suśarman, i do nich wszystkich wyrzekł gromko słowa, radość walczących budzące:
– [5] Bhiszma Syn Śantanu, najlepszy wśród Kurów, który pragnie walczyć ze Zdobywcą-Skarbu, całym sobą jest nam oddany i dla nas gotów jest porzucić własne życie. Wszyscy, wraz z waszymi oddziałami, cali zwarci, macie strzec Bharaty, naszego pradziada, kiedy on będzie jechał ku obcym szykom!
– Na rozkaz! – odpowiadają mu zewsząd żołnierze pod dowództwem królów i otaczają wielkiego pradziada.
Rusza pędem Bhiszma Syn Śantanu w kierunku Ardźuny i atakuje go w chwili, gdy tamten ku niemu nadjeżdża, jaśniejąc na wielkim rydwanie zaprzężonym w ogromne białe konie, huczącym jak burzowa chmura, z godłem w kształcie strasznej małpy. [10] Na widok nadjeżdżającego Zdobywcy-Skarbu Z-Diademem-Na-Głowie wielki krzyk przerażenia wznosi się wśród wojowników. Widzą oni też Krysznę z lejcami w dłoniach, ale nie da się na niego wprost patrzeć jak na słońce niezrównane, kiedy południa dochodzi. I tak samo Pandawowie nie mogą patrzeć na Bhiszmę Syna Śantanu, który na swym rydwanie zaprzężonym w białe konie, z białym łukiem, jest niczym Biała Planeta* , gdy na niebo wychodzi. Otaczają go ze wszystkich stron Trigartowie potężni duchem, ich bracia i inni wielcy rydwannicy.
A tymczasem Drona Syn Bharadwadźi w bitwie trafia pierzastą strzałą króla Matsjów Wiratę, a potem kolejną łamie mu godło, a kolejną łuk. [15] Odrzuca złamany łuk Wirata, dowódca armii, pędem chwyta inny, nadzwyczaj potężny, masywny, i strzały do węży jadowitych płonących podobne. Trzema przeszywa Dronę, czterema jego konie, jedną rozszczepia godło, pięcioma woźnicę, a następną łuk. Wściekł się Drona, ów buhaj podwójnie urodzonych. Zabija konie Wiraty ośmioma strzałami o giętych łączach, a jedną pierzastą – woźnicę. Arcyrydwannik Wirata, pozbawiony koni i woźnicy, zeskakuje z rydwanu i szybko wchodzi na rydwan Śankhy. Teraz ojciec i syn stoją na jednym rydwanie zalewając Syna Bharadwadźi wielkim deszczem strzał, ile sił w nich staje. [20] Rozjuszony Drona Syn Bharadwadźi w jednej chwili wypuszcza w Śankhę strzałę podobną do jadowitego węża, o władco ludzi, która przebija mu serce, wypija z niego krew, całe swoje ciało nią syci i spada na ziemię. Leci Śankha z rydwanu tuż obok swego ojca, zabity strzałą Syna Bharadwadźi, łuk i strzały wysuwają mu się z rąk. Widząc, że jego syn poległ, Wirata ucieka ze strachu, porzucając w boju Dronę podobnego do samej Śmierci z rozwartymi ustami. A Syn Bharadwadźi wielkie wojsko Pandawów masakrować poczyna w bitwie, uśmiercając żołnierzy setkami, tysiącami.
Tymczasem Śikhandin, mój królu, atakuje Aśwatthamana Syna Drony. [25] Trzema strzałami żelaznymi chyżo lecącymi trafia go w środek czoła, między brwiami; przypomina teraz górę Meru z jej trzema złotymi szczytami. Ale nie mija nawet pół chwili, jak wściekły Aśwatthaman zabija woźnicę i chyże konie Śikhandina, druzgoce mu godło i wytrąca z ręki broń, mój królu. Pozbawiony koni arcyrydwannik Śikhandin zeskakuje z rydwanu, chwyta ostry miecz, tarczę nieskalaną i niczym sokół leci na wroga, ów spopielacz wrogów. A kiedy on tak biegnie z mieczem w dłoni, Syn Drony, mój królu, nie znajduje żadnej okazji do strzału – aż wierzyć się nie chce. [30] Przejęty najwyższym gniewem zaczyna niezliczone tysiące strzał wypuszczać, o buhaju ludzi. A tamten, najlepszy wśród silnych, mieczem o ostrej klindze tnie ten straszny deszcz strzał, co ku niemu płynie. Syn Drony jego piękną, świetlistą, zdobną w sto księżyców tarczę przebija, miecz mu roztrzaskuje, a jego samego ostrymi pierzastymi bełtami po wielokroć przeszywa. Śikhandin kręci młynka mieczem zgruchotanym przez pociski tamtego i migiem go ciska niby płonącego węża. Syn Drony w locie rozszczepia ten miecz podobny do ognia Czasu, demonstrując zręczność ręki, i strzela w Śikhandina wieloma żelaznymi strzałami. [35] Ostre pociski ciężko ranią Śikhandina, mój królu, który wspina się szybko na rydwan Madhawy* o wielkim duchu.
A w tym czasie rozjuszony Satjaki okrutnego rakszasa Alambuszę chłoszcze strasznymi bełtami – mocarz mocarza! A ten Indra wśród rakszasów łamie jego łuk strzałą mającą grot w kształcie półksiężyca, jego samego zaś pociskami trafia, Bharato. I czyniąc czar rakszasów, deszczem strzał go zalewa. A ja ten cud widzę – tę siłę Satjakiego Wnuka Śiniego Potomka Wrysznich – bo ani drgnął chłostany ostrymi strzałami, tylko puścił w ruch broń Indry, którą on, sławny Madhawa dostał od Widźaji. [40] Ta broń spopiela czar rakszasów i zasnuwa Alambuszę strzałami strasznymi ze wszystkich stron jak górę chmury burzowe niosące wodę w czas deszczu. Pod naporem strzał Madhawy potężnego duchem ucieka przerażony rakszasa, porzucając w bitwie Satjakiego. A Wnuk Śiniego ryknął na oczach wszystkich twoich wojowników, pokonawszy w walce tego Indrę wśród rakszasów, którego nawet sam Indra Szczodrobliwy pokonać nie zdołał. I dalej zabija Satjaki Silny-Prawdą twoich ludzi wieloma ostrymi strzałami, a oni pierzchają na wszystkie strony, strachem udręczeni.
Tymczasem mocarny Dhrysztadjumna Syn Drupady, mój królu, w twojego syna, władcę ludu, bije strzałami o giętych łączach. [45] Ale twój syn, władca ludów, Bharato, trwa niezłomny pod naporem bełtów bezwiechciowych, o Indro wśród królów, i szybko odpowiada Dhrysztadjumnie sześćdziesięcioma i trzydziestoma pociskami – co niemożebne się wydaje! W odpowiedzi rozjuszony dowódca armii Pandawów, wielki rydwannik, łamie mu łuk, o dostojny, w jeden mig zabija wszystkie konie, a jego samego trafia bardzo ostrymi siedmioma bełtami. Tamten długoręki mocarz zeskakuje z rydwanu i na piechotę, wznosząc miecz, biegnie do Wnuka Pryszaty. Podjeżdża do księcia mocarny Śakuni, chcąc mu pomóc, i na oczach innych władców bierze go na swój rydwan. [50] Po tym zwycięstwie Dhrysztadjumna, Wnuk Pryszaty, zabójca obcych bohaterów, dziesiątkuje dalej twoją armię jak sam Indra Gromowładny asurów.
Krytawarman w Bhimę, wielkiego rydwannika, celuje i przykrywa go strzałami jak wielka chmura słońce. Ale Bhimasena, spopielacz wrogów, śmieje się jeno i zaraz w gniewie śle pociski ku Krytawarmanowi. Pod ich naporem wielki wojownik Satwatów, znawca broni, nawet nie drgnie, tylko dalej wypuszcza ostre strzały w Bhimę. [55] Mocarny Bhimasena, zabójca obcych mężów, uśmierca jego cztery konie i na ziemię zwala woźnicę wraz z godłem pięknie ozdobionym, jego samego zaś okrywa tyloma strzałami, że tamten jeżozwierza przypomina. Szybko zeskakuje Krytawarman z rydwanu zaprzężonego w martwe konie i na oczach twojego syna podbiega do rydwanu swojego szwagra Wryszaki. A rozsrożony Bhimasena dalej atakuje twoich wojowników, zabijając ich jak Śmierć – Sprawca-Końca z pałką w ręku.