Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Joanna Jurewicz
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład, zamieszczenie na stronie)
Sven Sellmer i Andrzej Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
6. Księga Bhiszmy (bhīṣma-parvan)
***
6.41-117 Księga pokonania Bhiszmy (bhīṣma-vadha)
6.56-64 Czwarty dzień bitwy (caturtha-yuddha-divasa)
6.60. Zabicie młodszego brata Durjodhany
(duryodhanānuja-vadha / dhṛtarāṣṭra-navaka-vadha)
Streszczenie rozdziału:
- Walka Bhimy z Durjodhaną.
- Bhima traci przytomność.
- Czar Ghatotkaći.
saṃjaya uvāca
tato bhūriśravā rājan sātyakiṃ navabhiḥ śaraiḥ |
avidhyad bhṛśasaṃkruddhas tottrair iva mahādvipam ||6.60.1||
kauravaṃ sātyakiś caiva śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
avākirad ameyātmā sarvalokasya paśyataḥ ||6.60.2||
tato duryodhano rājā sodaryaiḥ parivāritaḥ |
saumadattiṃ raṇe yattaḥ samantāt paryavārayat ||6.60.3||
tathaiva pāṇḍavāḥ sarve sātyakiṃ rabhasaṃ raṇe |
parivārya sthitāḥ saṃkhye samantāt sumahaujasaḥ ||6.60.4||
bhīmasenas tu saṃkruddho gadām udyamya bhārata |
duryodhanamukhān sarvān putrāṃs te paryavārayat ||6.60.5||
rathair anekasāhasraiḥ krodhāmarṣasamanvitaḥ |
nandakas tava putras tu bhīmasenaṃ mahābalam |
vivyādha niśitaiḥ ṣaḍbhiḥ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ ||6.60.6||
duryodhanas tu samare bhīmasenaṃ mahābalam |
ājaghānorasi kruddho mārgaṇair niśitais tribhiḥ ||6.60.7||
tato bhīmo mahābāhuḥ svarathaṃ sumahābalaḥ |
āruroha rathaśreṣṭhaṃ viśokaṃ cedam abravīt ||6.60.8||
ete mahārathāḥ śūrā dhārtarāṣṭrā mahābalāḥ |
mām eva bhṛśasaṃkruddhā hantum abhyudyatā yudhi ||6.60.9||
etān adya haniṣyāmi paśyatas te na saṃśayaḥ |
tasmān mamāśvān saṃgrāme yattaḥ saṃyaccha sārathe ||6.60.10||
evam uktvā tataḥ pārthaḥ putraṃ duryodhanaṃ tava |
vivyādha daśabhis tīkṣṇaiḥ śaraiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ |
nandakaṃ ca tribhir bāṇaiḥ pratyavidhyat stanāntare ||6.60.11||
taṃ tu duryodhanaḥ ṣaṣṭyā viddhvā bhīmaṃ mahābalam |
tribhir anyaiḥ suniśitair viśokaṃ pratyavidhyata ||6.60.12||
bhīmasya ca raṇe rājan dhanuś ciccheda bhāsvaram |
muṣṭideśe śarais tīkṣṇais tribhī rājā hasann iva ||6.60.13||
bhīmas tu prekṣya yantāraṃ viśokaṃ saṃyuge tadā |
pīḍitaṃ viśikhais tīkṣṇais tava putreṇa dhanvinā ||6.60.14||
amṛṣyamāṇaḥ saṃkruddho dhanur divyaṃ parāmṛśat |
putrasya te mahārāja vadhārthaṃ bharatarṣabha ||6.60.15||
samādatta ca saṃrabdhaḥ kṣurapraṃ lomavāhinam |
tena ciccheda nṛpater bhīmaḥ kārmukam uttamam ||6.60.16||
so 'pavidhya dhanuś chinnaṃ krodhena prajvalann iva |
anyat kārmukam ādatta satvaraṃ vegavattaram ||6.60.17||
saṃdhatta viśikhaṃ ghoraṃ kālamṛtyusamaprabham |
tenājaghāna saṃkruddho bhīmasenaṃ stanāntare ||6.60.18||
sa gāḍhaviddho vyathitaḥ syandanopastha āviśat |
sa niṣaṇṇo rathopasthe mūrchām abhijagāma ha ||6.60.19||
taṃ dṛṣṭvā vyathitaṃ bhīmam abhimanyupurogamāḥ |
nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ ||6.60.20||
tatas tu tumulāṃ vṛṣṭiṃ śastrāṇāṃ tigmatejasām |
pātayām āsur avyagrāḥ putrasya tava mūrdhani ||6.60.21||
pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ bhīmaseno mahābalaḥ |
duryodhanaṃ tribhir viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ ||6.60.22||
śalyaṃ ca pañcaviṃśatyā śarair vivyādha pāṇḍavaḥ |
rukmapuṅkhair maheṣvāsaḥ sa viddho vyapayād raṇāt ||6.60.23||
pratyudyayus tato bhīmaṃ tava putrāś caturdaśa |
senāpatiḥ suṣeṇaś ca jalasaṃdhaḥ sulocanaḥ ||6.60.24||
ugro bhīmaratho bhīmo bhīmabāhur alolupaḥ |
durmukho duṣpradharṣaś ca vivitsur vikaṭaḥ samaḥ ||6.60.25||
visṛjanto bahūn bāṇān krodhasaṃraktalocanāḥ |
bhīmasenam abhidrutya vivyadhuḥ sahitā bhṛśam ||6.60.26||
putrāṃs tu tava saṃprekṣya bhīmaseno mahābalaḥ |
sṛkkiṇī vilihan vīraḥ paśumadhye vṛko yathā |
senāpateḥ kṣurapreṇa śiraś ciccheda pāṇḍavaḥ ||6.60.27||
jalasaṃdhaṃ vinirbhidya so 'nayad yamasādanam |
suṣeṇaṃ ca tato hatvā preṣayām āsa mṛtyave ||6.60.28||
ugrasya saśirastrāṇaṃ śiraś candropamaṃ bhuvi |
pātayām āsa bhallena kuṇḍalābhyāṃ vibhūṣitam ||6.60.29||
bhīmabāhuṃ ca saptatyā sāśvaketuṃ sasārathim |
nināya samare bhīmaḥ paralokāya māriṣa ||6.60.30||
bhīmaṃ bhīmarathaṃ cobhau bhīmaseno hasann iva |
bhrātarau rabhasau rājann anayad yamasādanam ||6.60.31||
tataḥ sulocanaṃ bhīmaḥ kṣurapreṇa mahāmṛdhe |
miṣatāṃ sarvasainyānām anayad yamasādanam ||6.60.32||
putrās tu tava taṃ dṛṣṭvā bhīmasenaparākramam |
śeṣā ye 'nye 'bhavaṃs tatra te bhīmasya bhayārditāḥ |
vipradrutā diśo rājan vadhyamānā mahātmanā ||6.60.33||
tato 'bravīc chāṃtanavaḥ sarvān eva mahārathān |
eṣa bhīmo raṇe kruddho dhārtarāṣṭrān mahārathān ||6.60.34||
yathāprāgryān yathājyeṣṭhān yathāśūrāṃś ca saṃgatān |
nipātayaty ugradhanvā taṃ pramathnīta pārthivāḥ ||6.60.35||
evam uktās tataḥ sarve dhārtarāṣṭrasya sainikāḥ |
abhyadravanta saṃkruddhā bhīmasenaṃ mahābalam ||6.60.36||
bhagadattaḥ prabhinnena kuñjareṇa viśāṃ pate |
apatat sahasā tatra yatra bhīmo vyavasthitaḥ ||6.60.37||
āpatann eva ca raṇe bhīmasenaṃ śilāśitaiḥ |
adṛśyaṃ samare cakre jīmūta iva bhāskaram ||6.60.38||
abhimanyumukhās tatra nāmṛṣyanta mahārathāḥ |
bhīmasyācchādanaṃ saṃkhye svabāhubalam āśritāḥ ||6.60.39||
ta enaṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayan |
gajaṃ ca śaravṛṣṭyā taṃ bibhidus te samantataḥ ||6.60.40||
sa śastravṛṣṭyābhihataḥ prādravad dviguṇaṃ padam |
prāgjyotiṣagajo rājan nānāliṅgaiḥ sutejanaiḥ ||6.60.41||
saṃjātarudhirotpīḍaḥ prekṣaṇīyo 'bhavad raṇe |
gabhastibhir ivārkasya saṃsyūto jalado mahān ||6.60.42||
sa codito madasrāvī bhagadattena vāraṇaḥ |
abhyadhāvata tān sarvān kālotsṛṣṭa ivāntakaḥ |
dviguṇaṃ javam āsthāya kampayaṃś caraṇair mahīm ||6.60.43||
tasya tat sumahad rūpaṃ dṛṣṭvā sarve mahārathāḥ |
asahyaṃ manyamānās te nātipramanaso 'bhavan ||6.60.44||
tatas tu nṛpatiḥ kruddho bhīmasenaṃ stanāntare |
ājaghāna naravyāghra śareṇa nataparvaṇā ||6.60.45||
so 'tividdho maheṣvāsas tena rājñā mahārathaḥ |
mūrchayābhiparītāṅgo dhvajayaṣṭim upāśritaḥ ||6.60.46||
tāṃs tu bhītān samālakṣya bhīmasenaṃ ca mūrchitam |
nanāda balavan nādaṃ bhagadattaḥ pratāpavān ||6.60.47||
tato ghaṭotkaco rājan prekṣya bhīmaṃ tathāgatam |
saṃkruddho rākṣaso ghoras tatraivāntaradhīyata ||6.60.48||
sa kṛtvā dāruṇāṃ māyāṃ bhīrūṇāṃ bhayavardhinīm |
adṛśyata nimeṣārdhād ghorarūpaṃ samāśritaḥ ||6.60.49||
airāvataṃ samāruhya svayaṃ māyāmayaṃ kṛtam |
tasya cānye 'pi diṅnāgā babhūvur anuyāyinaḥ ||6.60.50||
añjano vāmanaś caiva mahāpadmaś ca suprabhaḥ |
traya ete mahānāgā rākṣasaiḥ samadhiṣṭhitāḥ ||6.60.51||
mahākāyās tridhā rājan prasravanto madaṃ bahu |
tejovīryabalopetā mahābalaparākramāḥ ||6.60.52||
ghaṭotkacas tu svaṃ nāgaṃ codayām āsa taṃ tataḥ |
sagajaṃ bhagadattaṃ tu hantukāmaḥ paraṃtapaḥ ||6.60.53||
te cānye coditā nāgā rākṣasais tair mahābalaiḥ |
paripetuḥ susaṃrabdhāś caturdaṃṣṭrāś caturdiśam |
bhagadattasya taṃ nāgaṃ viṣāṇais te 'bhyapīḍayan ||6.60.54||
saṃpīḍyamānas tair nāgair vedanārtaḥ śarāturaḥ |
so 'nadat sumahānādam indrāśanisamasvanam ||6.60.55||
tasya taṃ nadato nādaṃ sughoraṃ bhīmanisvanam |
śrutvā bhīṣmo 'bravīd droṇaṃ rājānaṃ ca suyodhanam ||6.60.56||
eṣa yudhyati saṃgrāme haiḍimbena durātmanā |
bhagadatto maheṣvāsaḥ kṛcchreṇa parivartate ||6.60.57||
rākṣasaś ca mahāmāyaḥ sa ca rājātikopanaḥ |
tau sametau mahāvīryau kālamṛtyusamāv ubhau ||6.60.58||
śrūyate hy eṣa hṛṣṭānāṃ pāṇḍavānāṃ mahāsvanaḥ |
hastinaś caiva sumahān bhītasya ruvato dhvaniḥ ||6.60.59||
tatra gacchāma bhadraṃ vo rājānaṃ parirakṣitum |
arakṣyamāṇaḥ samare kṣipraṃ prāṇān vimokṣyate ||6.60.60||
te tvaradhvaṃ mahāvīryāḥ kiṃ cireṇa prayāmahe |
mahān hi vartate raudraḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ ||6.60.61||
bhaktaś ca kulaputraś ca śūraś ca pṛtanāpatiḥ |
yuktaṃ tasya paritrāṇaṃ kartum asmābhir acyutāḥ ||6.60.62||
bhīṣmasya tad vacaḥ śrutvā bhāradvājapurogamāḥ |
sahitāḥ sarvarājāno bhagadattaparīpsayā |
uttamaṃ javam āsthāya prayayur yatra so 'bhavat ||6.60.63||
tān prayātān samālokya yudhiṣṭhirapurogamāḥ |
pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ pṛṣṭhato 'nuyayuḥ parān ||6.60.64||
tāny anīkāny athālokya rākṣasendraḥ pratāpavān |
nanāda sumahānādaṃ visphoṭam aśaner iva ||6.60.65||
tasya taṃ ninadaṃ śrutvā dṛṣṭvā nāgāṃś ca yudhyataḥ |
bhīṣmaḥ śāṃtanavo bhūyo bhāradvājam abhāṣata ||6.60.66||
na rocate me saṃgrāmo haiḍimbena durātmanā |
balavīryasamāviṣṭaḥ sasahāyaś ca sāṃpratam ||6.60.67||
naiṣa śakyo yudhā jetum api vajrabhṛtā svayam |
labdhalakṣyaḥ prahārī ca vayaṃ ca śrāntavāhanāḥ |
pāñcālaiḥ pāṇḍaveyaiś ca divasaṃ kṣatavikṣatāḥ ||6.60.68||
tan na me rocate yuddhaṃ pāṇḍavair jitakāśibhiḥ |
ghuṣyatām avahāro 'dya śvo yotsyāmaḥ paraiḥ saha ||6.60.69||
pitāmahavacaḥ śrutvā tathā cakruḥ sma kauravāḥ |
upāyenāpayānaṃ te ghaṭotkacabhayārditāḥ ||6.60.70||
kauraveṣu nivṛtteṣu pāṇḍavā jitakāśinaḥ |
siṃhanādam akurvanta śaṅkhaveṇusvanaiḥ saha ||6.60.71||
evaṃ tad abhavad yuddhaṃ divasaṃ bharatarṣabha |
pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca puraskṛtya ghaṭotkacam ||6.60.72||
kauravās tu tato rājan prayayuḥ śibiraṃ svakam |
vrīḍamānā niśākāle pāṇḍaveyaiḥ parājitāḥ ||6.60.73||
śaravikṣatagātrāś ca pāṇḍuputrā mahārathāḥ |
yuddhe sumanaso bhūtvā śibirāyaiva jagmire ||6.60.74||
puraskṛtya mahārāja bhīmasenaghaṭotkacau |
pūjayantas tadānyonyaṃ mudā paramayā yutāḥ ||6.60.75||
nadanto vividhān nādāṃs tūryasvanavimiśritān |
siṃhanādāṃś ca kurvāṇā vimiśrāñ śaṅkhanisvanaiḥ ||6.60.76||
vinadanto mahātmānaḥ kampayantaś ca medinīm |
ghaṭṭayantaś ca marmāṇi tava putrasya māriṣa |
prayātāḥ śibirāyaiva niśākāle paraṃtapāḥ ||6.60.77||
duryodhanas tu nṛpatir dīno bhrātṛvadhena ca |
muhūrtaṃ cintayām āsa bāṣpaśokasamākulaḥ ||6.60.78||
tataḥ kṛtvā vidhiṃ sarvaṃ śibirasya yathāvidhi |
pradadhyau śokasaṃtapto bhrātṛvyasanakarśitaḥ ||6.60.79||
I rzekł Sańdźaja:
Bhuriśrawas Syn Somadatty, mój królu, w Satjakiego dziewięć strzał wypuszcza, w gniewie wielkim, jakby bodźcem dźgał wielkiego słonia. W odpowiedzi Satjaki o duchu niezmierzonym na oczach wojowników strzałami o giętych łączach Kaurawę zasypuje. Król Durjodhana do boju się zrywa i wraz z braćmi ze wszystkich stron Syna Somadatty otacza. Mocarni zaś Pandawowie, takoż Satjakiego zewsząd osłoniwszy, stają do walki gotowi. [5] Rozjuszony Bhimasena podnosi maczugę i wszystkich twoich synów z Durjodhaną na czele zatrzymuje, Bharato. Twój syn Nandaka z oddziałem wielu tysięcy rydwanów, gniewem i zawziętością przepełniony, wypuszcza w Bhimasenę sześć ostrych strzał, o czaplich lotkach, na toczydle kamiennym ostrzonych. A Durjodhana we wściekłości trzema ostrymi bełtami mocarnego Bhimasenę w pierś trafia. Długoręki Bhima wskakuje na swój rydwan z rydwanów najlepszy i do woźnicy Wiśoki powiada:
– Oto ci rydwannicy, bohaterowie potężni, zebrali się tutaj rozwściekleni, zabić mnie pragną. [10] Ale to ja ich zabiję na twoich oczach, a ty mi zaufaj! I prowadź moje konie, na bój się gotuj, woźnico!
Po tych słowach Syn Prythy strzela w twojego syna Durjodhanę dziesięcioma ostrymi strzałami ozdobionymi złotem, Nandakę zaś trzema trafia w pierś. Durjodhana ku mocarnemu Bhimie sześćdziesiąt strzał wypuszcza, a trzy inne, bardzo ostre – ku Wiśoce. Kolejnymi trzema, równie ostrymi, świetlisty łuk Bhimy w samym uchwycie łamie, półgębkiem się uśmiechając. [15] Widzi Bhima, że Wiśoka cierpi od ostrych strzał, którymi twój syn łucznik go zranił, więc rozwścieczony, zawziętości pełen porywa niebiański łuk, chcąc zabić Durjodhanę, buhaju ludzi. W najwyższym podnieceniu nakłada strzałę ostrą jak brzytwa, co włos może przeciąć i nią świetny łuk króla łamie. Ale tamten odrzuca łuk złamany, cały jakby rozpala się gniewie, chwyta inny łuk chyży, jeszcze śmiglejszy, nakłada nań straszną strzałę bezwiechciową, która oślepiająco jak sam Czas świeci, jak Śmierć sama, i nią trafia Bhimę w środek piersi, rozjuszony. Zadrżał ciężko ranny Bhima, cofnął się na siedzisko rydwanu i, opadłszy na nie, stracił przytomność. [20] Tego widoku znieść nie mogą rydwannicy, wielcy łucznicy Pandawów dowodzeni przez Abhimanju, i huczącym deszczem strzał o siarczystej energii sieczą głowę twojego syna, sami niewzruszeni. Tymczasem mocarnemu Bhimasenie wraca świadomość. Trafia Durjodhanę najpierw trzema bełtami, a potem pięcioma, Śalję zaś – dwudziestoma pięcioma o złotych nasadach. Ranny Śalja uchodzi z linii frontu. Wtedy na Bhimę rusza czternastu twoich synów: Senapati, Suszena, Dźalasandha, Sulocana, [25] Ugra, Bhimaratha, Bhima, Bhimabahur, Alulopa, Durmukha, Duszpraharsza, Wiwitsu, Wikata i Sama. Oczy mają czerwone z gniewu, podjeżdżają do Bhimy i razem tęgi atak z łuków przypuszczają. Przygląda się mężny Bhimasena Pandawa mocarny twoim synom, oblizuje kąciki ust, jak wilk w pobliżu chudoby… i strzałą ostrą jak brzytwa ścina głowę Senapatiego, Dźalasandhę do cna szlachtuje i do siedziby Jamy odsyła, zabija też Suszenę, oddając go w ręce śmierci, strzałą niedźwiedzią zrywa głowę Ugry, podobną do księżyca, ozdobioną kolczykami, która spada na ziemię jeszcze szyszakiem osłonięta, [30] siedmioma strzałami na tamten świat wyprawia Bhimabahu razem z jego koniem, godłem i woźnicą, o czcigodny , a obu braci gwałtowników, Bhimę i Bhimarathę, także do siedziby Jamy wywodzi Bhimasena, szeroko się uśmiechając. I tamże Suloćanę wygania strzałą z ostrzem jak brzytwa na oczach wszystkich wojowników. Przerażenie ogarnia pozostałych twoich synów, gdy widzą niepowstrzymaną siłę Bhimaseny szlachetnego. Rozbiegają się na wszystkie strony, a on wciąż ich ostrzeliwuje.
Wtedy powiada Bhiszma Syn Śantanu do wszystkich rydwanników:
– Ten wścieklec Bhima swoim strasznym łukiem rzeź czyni wśród Dhrytarasztrowiców, rydwanników tak przednich, tak świetnych, tak mężnych, którzy na polu bitwy się zeszli. [35] Łapcie go, królowie!
Na te słowa wszyscy wojownicy synów Dhratarasztry na mocarnego Bhimę ruszają rozjuszeni. Król Pragdźjotiszy Bhagadatta, na swym słoniu w szale, pędem podjeżdża tam, gdzie stoi Bhima, panie plemion, sypie nań ostrymi strzałami, aż tamten niewidoczny się staje jak słońce, gdy chmury je zasłonią. [40] Wojownicy pod wodzą Abhimanju, ufni w siłę swoich ramion, nie mogą zdzierżyć tego, że Bhima zniknął im z oczu i powstrzymują Bhagadattę deszczem strzał padających ze wszystkich stron, chłoszcząc nimi jego słonia. Pod naporem deszczu strzał słoń Bhagadatty gwałtownie przyspiesza, mój królu. Pięknie wygląda, brocząc krwią wypływającą z ran zadanych różnorodnym ostrzem, niczym wielka chmura przetykana promieniami słońca. Mokry od wydzieliny szału, poganiany przez Bhagadattę naciera na nich wszystkich ze zdwojoną prędkością, jak Śmierć przez Czas uwolniona, a ziemia trzęsie się, gdy on cwałuje. Całe wojsko zamiera, widząc postać Bhagadatty ogromną, wszyscy myślą, że ów mąż jest niepokonany. [45] A rozwścieczony Bhagadatta trafia Bhimasenę w sam środek piersi strzałą o giętych łączach, a tamten wielki łucznik, wielki rydwannik, z siłą przez króla uderzony, wspiera się na drzewcu godła, słabość w całym ciele odczuwa. Widzi Bhagadatta rozpalony przerażenie innych wojowników i półprzytomnego Bhimasenę i ryczy rozgłośnie. Ale Ghatotkaća, straszny Syn Rakszaszycy, mój królu, dostrzega Bhimę w tym stanie i we wściekłość wpada. Nagle znika wszystkim z oczu, by złudną, okrutną postać przybrać, lęk wśród tchórzy budzącą. [50] W chwilę potem ukazuje się w przerażającej formie. Wsiada na słonia Airawatę czarem stworzonego, a za nim biegną trzy słonie wyłonione z pozostałych trzech stron świata – Ańdźana, Wamana i Mahapadma o potężnym blasku. Ciała mają ogromne, każdy z nich wydzieliną szału się pieni, pełne energii, męstwa i siły, mocarne i potężne, rakszasowie ich dosiadają. Ghatotkaća, spopielacz wrogów, pogania Airawatę, chcąc zabić Bhagadattę razem z jego słoniem, a z nim cwałują trzy pozostałe słonie, ponaglane przez rakszasów potężnych, w nadzwyczajnym pobudzeniu, a każdy ze słoni czterema kłami grozi. [55] I z czterech stron nadlatują i kłami dźgają słonia Bhagadatty, który, pod ich ciosami i ranny od strzał, w cierpieniu ryk rozgłośny niczym grom Indry wydaje.
Słyszy Bhiszma straszny, budzący grozę ryk, więc do Drony i do króla Sujodhany* mówi:
– Oto król Bhagadatta, świetny łucznik, walczy z podłym Ghatotkaćą Synem Hidimby. W wielkim niebezpieczeństwie się znalazł. Ten rakszasa zna potężne czary, a króla gniew ogarnął. Walczą ze sobą ci dwaj wielcy mężowie do Czasu samego i Śmierci podobni. Słyszę rozgłośny ryk podnieconych Pandawów i straszliwe trąbienie przerażonego słonia. Ruszajmy, by króla ocalić! Niech wam szczęście sprzyja! Inaczej zaraz straci życie! [60] Spieszcie się, mości panowie! Po cóż zwlekać? Jedźmy! Wszak tam wielki bój się toczy, przeraźliwy, od którego włos się jeży. Wielce oddany nam jest Bhagadatta, dowódca oddziałów, mężny syn swego rodu. Jego ocalenie to nasza powinność, o niezłomni!
Na te słowa Bhiszmy wszyscy królowie pod dowództwem Drony Syna Bharadwadźi pędzą razem najszybciej jak mogą Bhagadatcie na ratunek. Widzą ich Pańćalowie, jak nadjeżdżają i pod przewodem Judhiszthiry, razem z Pandawami, jadą ich śladem i od tyłu zachodzą. [65] Ale rozpłomieniony król rakszasów dostrzega te oddziały i wielki ryk wydaje, podobny do huku gromu. Znowu słyszy jego ryk Bhiszma Syn Śantanu, przypatruje się walczącym słoniom i rzecze do Syna Bharadwadźi:
– Nie widzi mi się walka ze złym Synem Hidimby, obdarzonym mocą wielką, otoczonym sprzymierzeńcami. Nawet sam Indra Gromodzierżca nie zdołałby go w boju pokonać. Jego strzały niechybnie trafiają celu, nasze wierzchowce są już strudzone, a i nam samym Pańćalowie i Pandawowie nieźle we znaki się dali. Dlatego nie zamierzam bić się dłużej z Pandawami, co udają, że wojnę już wygrali. Ogłoś odwrót! Jutro znów na bój z nimi ruszymy. [70] Usłuchali Kaurawowie pradziada i wycofali się z walki, jak każe strategia, a strach przed Ghatotkaćą im doskwierał. A kiedy oni odwrót ogłosili, zwycięzcy Pandawowie niczym lwy ryczeć jęli i w konchy zadęli. Tak wyglądał ten dzień bitwy Kurów i Pandawów z Ghatotkaćą na czele, buhaju ludzi.
Zapadła noc i Kaurawowie, mój królu, do swojego obozu odjechali, okryci wstydem, przez Pandawów pokonani. A Synowie Pandu, cali w ranach od strzał, wielce zadowoleni do swego obozu ruszyli. [75] Na ich czele jechali Bhimasena i Ghatotkaća, wzajemnie sobie schlebiając, wielką radością przejęci. Ich okrzyki mieszały się z muzyką instrumentów, a lwie ryki stapiały się z konch buczeniem. Wrzeszcząc na całe gardło, ziemię w dygot wprawiając, aż ból rwał czułe punkty twego syna, pojechali do obozu nocną porą owi spopielacze wrogów, o czcigodny.
A król Durjodhana, zrozpaczony z powodu śmierci braci, siedział jakiś czas w zamyśleniu, z oczami pełnymi łez żalu, a potem, zarządziwszy w obozie wszystko jak należy, dalej dumał, spalany boleścią, frasując się wielce z powodu niedoli Kaurawów.