Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Andrzej Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład)
Sven Sellmer
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(opracowanie redakcyjne)
Magdalena Mendys
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
7. Księga Drony (Droṇaparvan)
***
7.61-76 Śmierć Dźajadrathy (jayadratha-vadha) /
Czternasty dzień bitwy
7.73 Starcie Drony z Jujudhaną
(Droṇa-sātyaki-yuddha)
Streszczenie rozdziału:
1–7 Opis szturmu Drony na Jujudhanę:
- porównanie do żmii (gniew to jad, łuk to paszcza, zęby to strzały);
- porównanie do chmury (brzęk cięciwy to gromy, strzały to deszcz, konie to wiatr itd.).
8–20 Jujudhana poleca woźnicy natarcie na Dronę – opis zmagań.
21–31 Wojownicy i bogowie przyglądają się w ciszy pojedynkowi.
32–43 Dalszy opis pojedynku – Jujudhana niszczy kolejne łuki Drony, ten w myślach docenia moc przeciwnika.
44–48 Drona ciska pocisk ogniowy (āgneya), Jujudhana odpowiada pociskiem Waruny (vāruṇa) – pociski się nie zderzają, ponieważ zachodzi słońce.
49–53 Ponowne starcie obu armii chroniących dwóch bohaterów.
dhṛtarāṣṭra uvāca
bāṇe tasmin nikṛtte tu
dhṛṣṭadyumne ca mokṣite |
tena vṛṣṇipravīreṇa
yuyudhānena saṃjaya ||7.73.1||
amarṣito maheṣvāsaḥ
sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ |
naravyāghraḥ śineḥ pautre
droṇaḥ kim akarod yudhi ||7.73.2||
saṃjaya uvāca
saṃpradrutaḥ krodhaviṣo
vyāditāsyaśarāsanaḥ |
tīkṣṇadhāreṣudaśanaḥ
śitanārācadaṃṣṭravān ||7.73.3||
saṃrambhāmarṣatāmrākṣo
mahāhir iva niḥśvasan |
naravīrapramuditaiḥ
śoṇair aśvair mahājavaiḥ ||7.73.4||
utpatadbhir ivākāśaṃ
kramadbhir iva sarvataḥ |
rukmapuṅkhāñ śarān asyan
yuyudhānam upādravat ||7.73.5||
śarapātamahāvarṣaṃ
rathaghoṣabalāhakam |
kārmukākarṣavikṣiptaṃ
nārācabahuvidyutam ||7.73.6||
śaktikhaḍgāśanidharaṃ
krodhavegasamutthitam |
droṇamegham anāvāryaṃ
hayamārutacoditam ||7.73.7||
dṛṣṭvaivābhipatantaṃ taṃ
śūraḥ parapuraṃjayaḥ |
uvāca sūtaṃ śaineyaḥ
prahasan yuddhadurmadaḥ ||7.73.8||
etaṃ vai brāhmaṇaṃ krūraṃ
svakarmaṇy anavasthitam |
āśrayaṃ dhārtarāṣṭrasya
rājño duḥkhabhayāvaham ||7.73.9||
śīghraṃ prajavitair aśvaiḥ
pratyudyāhi prahṛṣṭavat |
ācāryaṃ rājaputrāṇāṃ
satataṃ śūramāninam ||7.73.10||
tato rajatasaṃkāśā
mādhavasya hayottamāḥ |
droṇasyābhimukhāḥ śīghram
agacchan vātaraṃhasaḥ ||7.73.11||
iṣujālāvṛtaṃ ghoram
andhakāram anantaram |
anādhṛṣyam ivānyeṣāṃ
śūrāṇām abhavat tadā ||7.73.12||
tataḥ śīghrāstraviduṣor
droṇasātvatayos tadā |
nāntaraṃ śaravṛṣṭīnāṃ
dṛśyate narasiṃhayoḥ ||7.73.13||
iṣūṇāṃ saṃnipātena
śabdo dhārābhighātajaḥ |
śuśruve śakramuktānām
aśanīnām iva svanaḥ ||7.73.14||
nārācair atividdhānāṃ
śarāṇāṃ rūpam ābabhau |
āśīviṣavidaṣṭānāṃ
sarpāṇām iva bhārata ||7.73.15||
tayor jyātalanirghoṣo
vyaśrūyata sudāruṇaḥ |
ajasraṃ śailaśṛṅgāṇāṃ
vajreṇāhanyatām iva ||7.73.16||
ubhayos tau rathau rājaṃs
te cāśvāstau ca sārathī |
rukmapuṅkhaiḥ śaraiś channāś
citrarūpā babhus tadā ||7.73.17||
nirmalānām ajihmānāṃ
nārācānāṃ viśāṃ pate |
nirmuktāśīviṣābhānāṃ
saṃpāto 'bhūt sudāruṇaḥ ||7.73.18||
ubhayoḥ patite chatre
tathaiva patitau dhvajau |
ubhau rudhirasiktāṅgāv
ubhau ca vijayaiṣiṇau ||7.73.19||
sravadbhiḥ śoṇitaṃ gātraiḥ
prasrutāv iva vāraṇau |
anyonyam abhividhyetāṃ
jīvitāntakaraiḥ śaraiḥ ||7.73.20||
garjitotkruṣṭasaṃnādāḥ
śaṅkhadundubhinisvanāḥ |
upāraman mahārāja
vyājahāra na kaś cana ||7.73.21||
tūṣṇīṃbhūtāny anīkāni
yodhā yuddhād upāraman |
dadṛśe dvairathaṃ tābhyāṃ
jātakautūhalo janaḥ ||7.73.22||
rathino hastiyantāro
hayārohāḥ padātayaḥ |
avaikṣantācalair netraiḥ
parivārya ratharṣabhau ||7.73.23||
hastyanīkāny atiṣṭhanta
tathānīkāni vājinām |
tathaiva rathavāhinyaḥ
prativyūhya vyavasthitāḥ ||7.73.24||
muktāvidrumacitraiś ca
maṇikāñcanabhūṣitaiḥ |
dhvajair ābharaṇaiś citraiḥ
kavacaiś ca hiraṇmayaiḥ ||7.73.25||
vaijayantīpatākābhiḥ
paristomāṅgakambalaiḥ |
vimalair niśitaiḥ śastrair
hayānāṃ ca prakīrṇakaiḥ ||7.73.26||
jātarūpamayībhiś ca
rājatībhiś ca mūrdhasu |
gajānāṃ kumbhamālābhir
dantaveṣṭaiś ca bhārata ||7.73.27||
sabalākāḥ sakhadyotāḥ
sairāvataśatahradāḥ |
adṛśyantoṣṇaparyāye
meghānām iva vāgurāḥ ||7.73.28||
apaśyann asmadīyāś ca
te ca yaudhiṣṭhirāḥ sthitāḥ |
tad yuddhaṃ yuyudhānasya
droṇasya ca mahātmanaḥ ||7.73.29||
vimānāgragatā devā
brahmaśakrapurogamāḥ |
siddhacāraṇasaṃghāś ca
vidyādharamahoragāḥ ||7.73.30||
gatapratyāgatākṣepaiś
citraiḥ śastravighātibhiḥ |
vividhair vismayaṃ jagmus
tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ ||7.73.31||
hastalāghavam astreṣu
darśayantau mahābalau |
anyonyaṃ samavidhyetāṃ
śarais tau droṇasātyakī ||7.73.32||
tato droṇasya dāśārhaḥ
śarāṃś ciccheda saṃyuge |
patribhiḥ sudṛḍhair āśu
dhanuś caiva mahādyute ||7.73.33||
nimeṣāntaramātreṇa
bhāradvājo 'paraṃ dhanuḥ |
sajyaṃ cakāra tac cāśu
cicchedāsya sa sātyakiḥ ||7.73.34||
tatas tvaran punar droṇo
dhanurhasto vyatiṣṭhata |
sajyaṃ sajyaṃ punaś cāsya
ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ ||7.73.35||
tato 'sya saṃyuge droṇo
dṛṣṭvā karmātimānuṣam |
yuyudhānasya rājendra
manasedam acintayat ||7.73.36||
etad astrabalaṃ rāme
kārtavīrye dhanaṃjaye |
bhīṣme ca puruṣavyāghre
yad idaṃ sātvatāṃ vare ||7.73.37||
taṃ cāsya manasā droṇaḥ
pūjayām āsa vikramam |
lāghavaṃ vāsavasyeva
saṃprekṣya dvijasattamaḥ ||7.73.38||
tutoṣāstravidāṃ śreṣṭhas
tathā devāḥ savāsavāḥ |
na tām ālakṣayām āsur
laghutāṃ śīghrakāriṇaḥ ||7.73.39||
devāś ca yuyudhānasya
gandharvāś ca viśāṃ pate |
siddhacāraṇasaṃghāś ca
vidur droṇasya karma tat ||7.73.40||
tato 'nyad dhanur ādāya
droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ |
astrair astravidāṃ śreṣṭho
yodhayām āsa bhārata ||7.73.41||
tasyāstrāṇy astramāyābhiḥ
pratihanya sa sātyakiḥ |
jaghāna niśitair bāṇais
tad adbhutam ivābhavat ||7.73.42||
tasyātimānuṣaṃ karma
dṛṣṭvānyair asamaṃ raṇe |
yuktaṃ yogena yogajñās
tāvakāḥ samapūjayan ||7.73.43||
yad astram asyati droṇas
tad evāsyati sātyakiḥ |
tam ācāryo 'py asaṃbhrānto
'yodhayac chatrutāpanaḥ ||7.73.44||
tataḥ kruddho mahārāja
dhanurvedasya pāragaḥ |
vadhāya yuyudhānasya
divyam astram udairayat ||7.73.45||
tad āgneyaṃ mahāghoraṃ
ripughnam upalakṣya saḥ |
astraṃ divyaṃ maheṣvāso
vāruṇaṃ samudairayat ||7.73.46||
hāhākāro mahān āsīd
dṛṣṭvā divyāstradhāriṇau |
na vicerus tadākāśe
bhūtāny ākāśagāny api ||7.73.47||
astre te vāruṇāgneye
tābhyāṃ bāṇasamāhite |
na tāvad abhiṣajyete
vyāvartad atha bhāskaraḥ ||7.73.48||
tato yudhiṣṭhiro rājā
bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ |
nakulaḥ sahadevaś ca
paryarakṣanta sātyakim ||7.73.49||
dhṛṣṭadyumnamukhaiḥ sārdhaṃ
virāṭaś ca sakekayaḥ |
matsyāḥ śālveyasenāś ca
droṇam ājagmur añjasā ||7.73.50||
duḥśāsanaṃ puraskṛtya
rājaputrāḥ sahasraśaḥ |
droṇam abhyupapadyanta
sapatnaiḥ parivāritam ||7.73.51||
tato yuddham abhūd rājaṃs
tava teṣāṃ ca dhanvinām |
rajasā saṃvṛte loke
śarajālasamāvṛte ||7.73.52||
sarvam āvignam abhavan
na prājñāyata kiṃ cana |
sainyena rajasā dhvaste
nirmaryādam avartata ||7.73.53||
Dhrytarasztra rzekł:
1 Gdy wyzwolił Jujudhana,
dzielny wojownik wśród Wrysznich,
Dhrysztadjumnę z mocy Drony
oraz pociął jego strzały,
2 cóż uczynił mężny Drona,
tygrys, pierwszy z broni znawców,
niecierpliwy, wielki łucznik,
temu wnukowi Śiniego?
Sańdźaja rzekł:
3 Pędził, gniew był jego jadem,
łuk jak paszcza rozciągnięty,
gryzł ostrymi strzał grotami,
jako zęby mając bełty,
4 rozgniewany, miedziooki,
dysząc jak ogromna żmija,
gnał na koniach kasztanowych,
które wojów radowały,
5 jakby prując po przestworzu,
jakby krocząc z każdej strony,
strzały o nasadach złotych
ciskał, pędząc k Jujudhanie.
6 Lała bełtów deszcz rzęsisty,
skłębiona rykiem rydwanu,
wypuszczała strzał żelazo –
błyski z napiętego łuku,
7 niosąc dzid i mieczy gromy,
z gniewnego impetu wstała,
chmura Drony niewstrzymana,
chyżo gnana wichrem koni.
8 Zoczył ją potomek Śinich,
mężny gromca wrogich grodów,
i polecił tak woźnicy,
śmiejąc się w bitewnym szale:
9 „Na bramina okrutnego,
co się minął z powołaniem,
jest opoką Durjodhany,
ból i przestrach wszędy niesie,
10 na nauczyciela książąt,
co się ma za bohatera,
natrzyj końmi spienionymi,
z entuzjazmem i radością”.
11 I ruszyły przednie konie
srebrzyste potomka Madhu,
żwawo gnając pędem wiatru
prosto przed oblicze Drony.
12 Sieć ich strzał przerażająca
całe niebo w cieniu skryła,
nieprzerwaną niosąc ciemność,
przesłaniając oczy wojów.
13 Nikt nie widział małej przerwy
w deszczu strzał tych lwów wśród ludzi:
Drony i księcia Satwatów,
w użyciu oręża zręcznych.
14 Odgłos strzał, które padały,
drżenie ziemi wywołując,
słychać było niczym gromy
słanych przez Śakrę piorunów.
15 Chmura bełtów uwolnionych,
szyta żelaznymi strzały,
stadem węży się jawiła,
jadem żmii wciąż kąsanych.
16 Dźwięk ich dłoni na cięciwach
było słychać przenikliwy,
jako ciągłe uderzenia
gromów o skaliste granie.
17 Oba ich rydwany, konie,
razem z dwoma woźnicami,
cudnie były obsypane
strzałami o lotkach złotych.
18 Z żelaza, bez skazy strzały
niczym węże jadowite,
prosto lecąc, królu ludów,
w wielkim pędzie się zderzały.
19 Obu parasole ścięte
i proporce powalone,
całe ciała krwią zbryzgane,
lecz zwycięstwa ciągle łakną.
20 Z członków krew wszędy spływała
jak w amoku u dwóch słoni
i ranili się nawzajem
strzałami, co kończą życie.
21 Ustały, o wielki królu,
odgłosy krzyków i wrzasków,
brzmienie konch, dudnienie bębnów,
nikt nie wydał nawet dźwięku.
22 Ucichły odgłosy armii,
woje walki zaprzestali
i patrzyli zadziwieni
na zmaganie dwóch rywali.
23 Rydwannicy, jazda konna,
kornacy oraz piechota
otoczyli tych dwóch byków,
patrząc nieruchomym wzrokiem.
24 I zmartwiały hufce słoni,
zatrzymała się konnica
i korpusy rydwanników,
wszyscy w szeregach stanęli.
25 Pstrzy od pereł i koralu,
zdobni w złoto i klejnoty,
w ornamentach, z proporcami
oraz w zbrojach szczerozłotych,
26 dzierżąc chorągwie zwycięstwa,
z czaprakami, kropierzami,
z ostrą, nienaganną bronią,
z końskimi pióropuszami,
27 tak złotymi jak srebrnymi,
o monarcho wśród Bharatów,
z pierścieniami na kłach słoni
i z wieńcami na ich guzach
28 wyglądali jak chmur rzędy,
gdy się kończy czas upałów,
z tęczą oraz błyskawicą,
w słońcu, ze sznurem żurawi.
29 Stojąc, woje Judhiszthiry,
jako i rycerze nasi,
przyglądali się zmaganiom
Drony oraz Jujudhany.
30 Bogowie na szczytach statków
z Brahmą, Śakrą na swym czele,
gromady siddhów, ćaranów,
widjadharowie i węże
31 wielce byli zadziwieni,
gdy te dwa lwy pośród ludzi
uderzały, parowały,
cudnie bronią operując.
32 Ci dwaj – Drona i Satjaki –
mocarze ukazywali
lekkość ręki do oręża,
rażąc wzajem się bełtami.
33 Książę Daśarhów strzałami
skrzydlatymi sprawnie pociął
bełty, które puścił Drona,
potem łuku go pozbawił.
34 W okamgnieniu bramin Drona
łuk następny zaraz ujął
i cięciwę nań naciągnął,
lecz Satjaki i ten przeciął.
35 I kolejno bystro Drona
łuki nowe chwytał w dłonie,
i naciągał nań cięciwy,
lecz wróg każdy ciął strzałami.
36 Ten nadludzki Jujudhany
czyn gdy tylko ujrzał Drona,
wówczas, Indro pośród władców,
tak rozważał w myślach swoich
37 „Równą moc rażenia mieli
Bhiszma oraz Dóbr Zdobywca,
Rama, dziecko Krytawirji,
jak ten pierwszy wśród Satwatów!”.
38 Dwakroć zrodzon Drona ujrzał
jego zwinność, jak Wasawy,
i głęboko w swoim sercu
dzielność wroga uszanował.
40 Znawca broni się ucieszył
i bogowie wraz z Wasawą.
Niebianie i gandharwowie,
grona siddhów i ćaranów
nigdy wcześniej nie widzieli
lekkości wespół z chyżością,
z jaką walczył Jujudhana,
chociaż czyny Drony znali.
41 Drona, gromca wojowników,
inny łuk pochwycił w dłonie
i wśród znawców broni pierwszy
począł miotać swe pociski.
42 Satjaki jego oręże
strącił magią swoich bełtów
i wypuścił ostre strzały,
co cudownym się wydało.
43 Widząc jego czyn nadludzki
z siłą jogi połączony,
niezrównany, znawcy jogi
w twojej armii go uczcili.
44 Jaki pocisk zwalniał Drona,
taki sam miotał Satjaki,
więc preceptor, gromca wrogów,
walczył nieco skołowany.
45 O monarcho, wściekły Drona,
biegły w sztuce militarnej,
aby zabić Jujudhanę,
oręż niebiański przywołał.
46 Tamten ujrzał wielce groźny
pocisk Ognia, śmierć dla wrogów,
i przywołał wielki łucznik
niebiański pocisk Waruny.
47 Wzniosły się krzyki przestrachu,
gdy chwycili boski oręż,
nawet niebiańscy wędrowcy
zamarli na nieboskłonie.
48 Pocisk wodny i ogniowy
przez nich w bełtach umieszczone
zetrzeć się nie były w stanie,
gdyż Dnia Twórca już zachodził.
49 Wówczas książę Judhiszthira
i syn Pandu Bhimasena,
Nakula i Sahadewa
Satjakiego osłonili.
50 Z Dhrysztadjumną wraz na czele
Wirata i Kekajowie,
Matsjowie i armia Śalwów
na Dronę ruszyli chyżo.
51 Lecz książęta tysiącami,
Duhśasanę mając z przodu,
zaraz do niego przypadli,
przez wrogów otoczonego
52 i wybuchła, królu, bitwa
twoich i wrogich łuczników.
Gdy świat skrył się w chmurze pyłu
oraz w sieci strzał zwolnionych,
53 wszystko było pomieszane,
nic nie można było poznać,
a gdy kurz przesłonił widok,
bój rozgorzał chaotyczny.