Autorzy
Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)
Andrzej Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład)
Sven Sellmer
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(opracowanie redakcyjne)
Magdalena Mendys
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.
महाभारत
Mahābhārata
7. Księga Drony (Droṇaparvan)
***
7.61-76 Śmierć Dźajadrathy (jayadratha-vadha) /
Czternasty dzień bitwy
7.70 Zmagania Drony z Dhrysztadjumną – zderzenie się frontów armii
(Senā-pramardana / Yodhābisāra / Saṃkula-yuddha)
Streszczenie rozdziału:
1–20 Starcie Pańćalów prowadzonych przez Dhrysztadjumnę z Droną – pełen porównań opis szturmu dwóch armii (rzeki łączące swe wody, zderzające się chmury).
21–27 Armia Drony dzieli się na trzy części – jedna pozostaje z braminem,
a dwie zbiegają do Krytawarmana i Dźalasandhy: pogrom Kaurawów.
28–34 Drona i Dhrysztadjumna wyniszczają nawzajem siły przeciwnika.
35–47 Wymienienie kolejnych pojedynkujących się par.
48–51 Wymienienie wojowników chroniących Dźajadrathę.
saṃjaya uvāca
praviṣṭayor mahārāja
pārthavārṣṇeyayos tadā |
duryodhane prayāte ca
pṛṣṭhataḥ puruṣarṣabhe ||7.70.1||
javenābhyadravan droṇaṃ
mahatā nisvanena ca |
pāṇḍavāḥ somakaiḥ sārdhaṃ
tato yuddham avartata ||7.70.2||
tad yuddham abhavad ghoraṃ
tumulaṃ lomaharṣaṇam |
pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca
vyūhasya purato 'dbhutam ||7.70.3||
rājan kadā cin nāsmābhir
dṛṣṭaṃ tādṛṅ na ca śrutam |
yādṛṅ madhyagate sūrye
yuddham āsīd viśāṃ pate ||7.70.4||
dhṛṣṭadyumnamukhāḥ pārthā
vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ |
droṇasya sainyaṃ te sarve
śaravarṣair avākiran ||7.70.5||
vayaṃ droṇaṃ puraskṛtya
sarvaśastrabhṛtāṃ varam |
pārṣatapramukhān pārthān
abhyavarṣāma sāyakaiḥ ||7.70.6||
mahāmeghāv ivodīrṇau
miśravātau himātyaye |
senāgre viprakāśete
rucire rathabhūṣite ||7.70.7||
sametya tu mahāsene
cakratur vegam uttamam |
jāhnavīyamune nadyau
prāvṛṣīvolbaṇodake ||7.70.8||
nānāśastrapurovāto
dvipāśvarathasaṃvṛtaḥ |
gadāvidyun mahāraudraḥ
saṃgrāmajalado mahān ||7.70.9||
bhāradvājāniloddhūtaḥ
śaradhārāsahasravān |
abhyavarṣan mahāraudraḥ
pāṇḍusenāgnim uddhatam ||7.70.10||
samudram iva gharmānte
vivān ghoro mahānilaḥ |
vyakṣobhayad anīkāni
pāṇḍavānāṃ dvijottamaḥ ||7.70.11||
te 'pi sarvaprayatnena
droṇam eva samādravan |
bibhitsanto mahāsetuṃ
vāryoghāḥ prabalā iva ||7.70.12||
vārayām āsa tān droṇo
jalaughān acalo yathā |
pāṇḍavān samare kruddhān
pāñcālāṃś ca sakekayān ||7.70.13||
athāpare 'pi rājānaḥ
parāvṛtya samantataḥ |
mahābalā raṇe śūrāḥ
pāñcālān anvavārayan ||7.70.14||
tato raṇe naravyāghraḥ
pārṣataḥ pāṇḍavaiḥ saha |
saṃjaghānāsakṛd droṇaṃ
bibhitsur arivāhinīm ||7.70.15||
yathaiva śaravarṣāṇi
droṇo varṣati pārṣate |
tathaiva śaravarṣāṇi
dhṛṣṭadyumno 'bhyavarṣata ||7.70.16||
sanistriṃśapurovātaḥ
śaktiprāsarṣṭisaṃvṛtaḥ |
jyāvidyuc cāpasaṃhrādo
dhṛṣṭadyumnabalāhakaḥ ||7.70.17||
śaradhārāśmavarṣāṇi
vyasṛjat sarvatodiśam |
nighnan rathavarāśvaughāṃś
chādayām āsa vāhinīm ||7.70.18||
yaṃ yam ārchac charair droṇaḥ
pāṇḍavānāṃ rathavrajam |
tatas tataḥ śarair droṇam
apākarṣata pārṣataḥ ||7.70.19||
tathā tu yatamānasya
droṇasya yudhi bhārata |
dhṛṣṭadyumnaṃ samāsādya
tridhā sainyam abhidyata ||7.70.20||
bhojam eke nyavartanta
jalasaṃdham athāpare |
pāṇḍavair hanyamānāś ca
droṇam evāpare 'vrajan ||7.70.21||
sainyāny aghaṭayad yāni
droṇas tu rathināṃ varaḥ |
vyadhamac cāpi tāny asya
dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ ||7.70.22||
dhārtarāṣṭrās tridhābhūtā
vadhyante pāṇḍusṛñjayaiḥ |
agopāḥ paśavo 'raṇye
bahubhiḥ śvāpadair iva ||7.70.23||
kālaḥ saṃgrasate yodhān
dhṛṣṭadyumnena mohitān |
saṃgrāme tumule tasminn
iti saṃmenire janāḥ ||7.70.24||
kunṛpasya yathā rāṣṭraṃ
durbhikṣavyādhitaskaraiḥ |
drāvyate tadvad āpannā
pāṇḍavais tava vāhinī ||7.70.25||
arkaraśmiprabhinneṣu
śastreṣu kavaceṣu ca |
cakṣūṃṣi pratihanyante
sainyena rajasā tathā ||7.70.26||
tridhābhūteṣu sainyeṣu
vadhyamāneṣu pāṇḍavaiḥ |
amarṣitas tato droṇaḥ
pāñcālān vyadhamac charaiḥ ||7.70.27||
mṛdnatas tāny anīkāni
nighnataś cāpi sāyakaiḥ |
babhūva rūpaṃ droṇasya
kālāgner iva dīpyataḥ ||7.70.28||
rathaṃ nāgaṃ hayaṃ cāpi
pattinaś ca viśāṃ pate |
ekaikeneṣuṇā saṃkhye
nirbibheda mahārathaḥ ||7.70.29||
pāṇḍavānāṃ tu sainyeṣu
nāsti kaś cit sa bhārata |
dadhāra yo raṇe bāṇān
droṇacāpacyutāñ śitān ||7.70.30||
tat pacyamānam arkeṇa
droṇasāyakatāpitam |
babhrāma pārṣataṃ sainyaṃ
tatra tatraiva bhārata ||7.70.31||
tathaiva pārṣatenāpi
kālyamānaṃ balaṃ tava |
abhavat sarvato dīptaṃ
śuṣkaṃ vanam ivāgninā ||7.70.32||
vadhyamāneṣu sainyeṣu
droṇapārṣatasāyakaiḥ |
tyaktvā prāṇān paraṃ śaktyā
prāyudhyanta sma sainikāḥ ||7.70.33||
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca
yudhyatāṃ bharatarṣabha |
nāsīt kaś cin mahārāja
yo 'tyākṣīt saṃyugaṃ bhayāt ||7.70.34||
bhīmasenaṃ tu kaunteyaṃ
sodaryāḥ paryavārayan |
viviṃśatiś citraseno
vikarṇaś ca mahārathaḥ ||7.70.35||
vindānuvindāv āvantyau
kṣemadhūrtiś ca vīryavān |
trayāṇāṃ tava putrāṇāṃ
traya evānuyāyinaḥ ||7.70.36||
bāhlīkarājas tejasvī
kulaputro mahārathaḥ |
sahasenaḥ sahāmātyo
draupadeyān avārayat ||7.70.37||
śaibyo govāsano rājā
yodhair daśaśatāvaraiḥ |
kāśyasyābhibhuvaḥ putraṃ
parākrāntam avārayat ||7.70.38||
ajātaśatruṃ kaunteyaṃ
jvalantam iva pāvakam |
madrāṇām īśvaraḥ śalyo
rājā rājānam āvṛṇot ||7.70.39||
duḥśāsanas tv avasthāpya
svam anīkam amarṣaṇaḥ |
sātyakiṃ prayayau kruddhaḥ
śūro rathavaraṃ yudhi ||7.70.40||
svakenāham anīkena
saṃnaddhakavacāvṛtaḥ |
catuḥśatair maheṣvāsaiś
cekitānam avārayam ||7.70.41||
śakunis tu sahānīko
mādrīputram avārayat |
gāndhārakaiḥ saptaśataiś
cāpaśaktiśarāsibhiḥ ||7.70.42||
vindānuvindāv āvantyau
virāṭaṃ matsyam ārchatām |
prāṇāṃs tyaktvā maheṣvāsau
mitrārthe 'bhyudyatau yudhi ||7.70.43||
śikhaṇḍinaṃ yājñaseniṃ
rundhānam aparājitam |
bāhlikaḥ pratisaṃyattaḥ
parākrāntam avārayat ||7.70.44||
dhṛṣṭadyumnaṃ ca pāñcālyaṃ
krūraiḥ sārdhaṃ prabhadrakaiḥ |
āvantyaḥ saha sauvīraiḥ
kruddharūpam avārayat ||7.70.45||
ghaṭotkacaṃ tathā śūraṃ
rākṣasaṃ krūrayodhinam |
alāyudho 'dravat tūrṇaṃ
kruddham āyāntam āhave ||7.70.46||
alambusaṃ rākṣasendraṃ
kuntibhojo mahārathaḥ |
sainyena mahatā yuktaḥ
kruddharūpam avārayat ||7.70.47||
saindhavaḥ pṛṣṭhatas tv āsīt
sarvasainyasya bhārata |
rakṣitaḥ parameṣvāsaiḥ
kṛpaprabhṛtibhī rathaiḥ ||7.70.48||
tasyāstāṃ cakrarakṣau dvau
saindhavasya bṛhattamau |
drauṇir dakṣiṇato rājan
sūtaputraś ca vāmataḥ ||7.70.49||
pṛṣṭhagopās tu tasyāsan
saumadattipurogamāḥ |
kṛpaś ca vṛṣasenaś ca
śalaḥ śalyaś ca durjayaḥ ||7.70.50||
nītimanto maheṣvāsāḥ
sarve yuddhaviśāradāḥ |
saindhavasya vidhāyaivaṃ
rakṣāṃ yuyudhire tadā ||7.7.51||
Sańdźaja rzekł:
1 O buhaju pośród ludzi,
kiedy Durjodhana gonił
Parthę oraz syna Wrysznich,
którzy w bój śmiało kroczyli,
2 Pandawowie z Somakami
w wielkim się rzucili pędzie
wprost na Dronę, z gromkim krzykiem –
rozgorzało srogie starcie.
3 Tak wybuchła wielka bitwa,
o dreszcz wszystkich przyprawiając,
na samiutkim froncie między
Pańćalami, Kaurawami.
4 Bitwy, która się odbyła,
gdy w zenicie słońce stało,
nikt z nas wcześniej nie oglądał,
o takowej też nie słyszał.
5 Synów Prythy wojownicy
z Dhrysztadjumną na swym czele,
w szeregach, wartkim strzał deszczem
armię Drony przesłonili.
6 My na czele mając Dronę,
najlepszego znawcę broni,
wojska Parthów wraz z Parszatą*
pociskami zalaliśmy.
7 Jak dwie chmury wypiętrzone
miesza wiatr u schyłku zimy,
czoła frontu się zderzyły,
błyszcząc, zdobne rydwanami.
8 Armie dwie z wielkim impetem
starły się i się spiętrzyły
jak Dźahnawi i Jamuna
w porze deszczy, wodą wzbrane.
9 Chmura bitewnego szału,
wiatrem broni poprzedzana,
z końmi, wozami, słoniami,
upiorna od gromów maczug,
10 gnana wiatrem Bharadwadźi,
z tysiącami strzał potoków,
groźna, deszczem swym zalała
płomień armii synów Pandu.
11 Jak ocean w końcu lata
gnają przeraźliwe burze,
tak z dwakroć zrodzonych pierwszy
wzburzył armię synów Pandu.
12 Wszyscy oni się rzucili
wprost na Dronę, w wielkim trudzie,
jak wezbrane rwące wody
co chcą wielki most obalić.
13 Niczym góra mężny Drona
wstrzymał powódź wściekłej armii
synów Pandu z Pańćalami,
z Kekajami podczas starcia.
14 Również inni wojownicy
ich oblegli z każdej strony
i Pańćalów powstrzymała
wielka siła bohaterów.
15 Wnuk Pryszaty z Pandawami,
tygrys w boju między ludźmi,
wielokrotnie w Dronę godził,
pragnąc przerwać wrogie szyki.
16 Jakie tylko strzał potoki
Drona wylał na Parszatę,
takie same Dhrysztadjumna
przeciw niemu wnet kierował.
17 Chmura armii Dhrysztadjumny,
poprzedzana wiatrem mieczy,
pełna włóczni, dzid i grotów,
z gromem łuków, z błyskiem cięciw,
18 strugi strzał jak grad rzęsisty
uwalniała we wsze strony,
niszcząc masy wozów, koni
i szwadrony w mrok spychając.
19 W którą grupę rydwanników
Drona mierzył swoje strzały,
od niej zaraz go odciągał
wnuk Pryszaty pociskami.
20 Choć się Drona wielce starał,
to w zderzeniu z Dhrysztadjumną
jego wojsko się dzieliło
na trzy części, o Bharato.
21 Jedni wracali do Bhodźi
drudzy zaś do Dźalasandhy,
Inni biegli wprost do Drony,
wytracani przez Pandawów.
22 Drona, pierwszy z rydwanników,
kiedy tylko zebrał pułki,
zaraz je na wszyskie strony
Dhrysztadjumna mężny pędził.
23 Przez Pandawów i Sryńdźajów
mordowane twoje wojsko
na trzy części się dzieliło
niczym trzoda bez pasterza
w lesie pełnym drapieżników.
24 „To czas zżera wojowników,
których mroczy Dhrysztadjumna
w tym bitewnym rozgardiaszu” —
tak myśleli wówczas ludzie.
25 Jak królestwo złego władcy
z głodu, chorób, od złodziei
marnieje, tak twoją armię
wyniszczali Pandawowie.
26 Gdy promienie słońca szyły
przez pancerze oraz oręż,
chmura pyłu niczym armia
oczy wojsk atakowała.
27 Na trzy armię podzieloną
wojska Pandów wyniszczały.
Właśnie wtedy Drona wściekły
Pańćalów zmiótł swymi strzały.
28 Rozgramiał całe oddziały,
pociskami je szlachtował,
postać Drony się wydała
ogniem kresu roznieconym.
29 Ów rydwannik, posyłając
ku każdemu jedną strzałę,
wytracał rydwany, słonie,
piechotę oraz konnicę.
30 W całej armii synów Pandu
nie było jednego woja,
co wytrzymałby pociski
z łuku Drony wystrzelone.
31 Prażona upalnym słońcem,
topiona strzałami Drony
armia Parszaty po polu
tu i ówdzie się błąkała.
32 Z drugiej strony twoje siły,
które nękał wnuk Pryszaty,
również ze wszech stron topniały
jak las suchy żarty ogniem.
33 Kiedy armie wyniszczały
strzały Drony i Parszaty,
woje z wszystkich sił walczyli,
kładąc życie swe na szali.
34 W twojej armii, o Bharato,
ani wśród wrogich rycerzy,
nie było jednego tchórza,
co ucieczką się salwował.
35 Bhimasenę, syna Kunti
mężni bracia otoczyli:
Wiwinśati, Ćitrasena
i Wikarna ten rydwannik.
36 Winda razem z Anuwindą
oraz mężny Kszemadhurti
w trójkę biegli mu na pomoc
za trzema synami twymi.
37 Pełen blasku król Bahlika*,
rydwannik z dobrego rodu,
z doradcami, ze swym wojskiem
Draupadi dzieci otoczył.
38 Władca Śibich Gowasana,
a z nim dziesięć setek wojów
walecznego syna z Kaśich*
otoczyli i przemogli.
39 Płonącego syna Kunti,
który nie miał żadnych wrogów
Śalja, władca kraju Madry,
wstrzymał jak równego równy.
40 Wtem porywczy Duhśasana
w gniewie armii szyk ustawił
i ku Satjakiemu ruszył,
pierwszemu wśród rydwanników.
41 Ja na czele swych oddziałów,
z dobrze zbroją przytroczoną,
otoczyłem Ćekitanę,
łuczników czterystu mając.
42 Śakuni ze swym oddziałem
siedmiu setek Gandharczyków
zbrojny w łuk, miecz oraz dzidę
syna Madri atakował.
43 Winda oraz Anuwinda,
łucznicy z miasta Awanti,
skłonni dać życie za druha,
na Wiratę z Matsjów wpadli.
44 Król Bahlika w gotowości,
atakującego wstrzymał
Śikhandina niezłomnego,
co się zrodził z Jadźńaseny.
45 Król Awanti z Sauwirami,
z groźnymi Prabhadrakami,
szarżował na Dhrysztadjumnę,
gniewnego księcia Pańćalów.
46 Alajudha ruszył pędem
na rakszasę Ghatotkaćę,
co okrutny był w potyczce
i szarżował w wielkiej złości.
47 Znów rydwannik Kuntibhodźa
wraz z potężną swoją armią
natarł na władcę rakszasów,
Alambuszę straszliwego.
48 Król zaś Sindhu w tyle armii
był chroniony przez łuczników
oraz przednich rydwanników,
takich jak chociażby Krypa.
49 Koła wozu mu chroniło
dwóch potężnych wśród rycerzy:
Drony syn po prawej stronie,
a po lewej Syn Woźnicy
50 Jego tyły ochraniali,
z synem Somadatty* z przodu:
Krypa, Śala, Wryszasena
oraz Śalja niezmożony.
51 Znawcy reguł, ci łucznicy,
doświadczeni w wszelkim boju
pieczę dawszy władcy Sindhu,
znów do boju się rzucili.