Autorzy

Opracowali (indika 2024):
(tłumaczenie)

Andrzej Babkiewicz
(przygotowanie tekstu, skład)
Sven Sellmer
(komitet redakcyjny)
Andrzej Babkiewicz, Joanna Jurewicz, Monika Nowakowska,
Sven Sellmer, Przemysław Szczurek, Anna Trynkowska
(opracowanie redakcyjne)
Magdalena Mendys
(redakcja techniczna)
Karina Babkiewicz
Tłumaczenie finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2017–2023, numer projektu 0357/NPRH5/H22/84/2017.

महाभारत

Mahābhārata

7. Księga Drony (Droṇaparvan)

***

7.16-31 Wespół przysięgający (saṃśaptaka-vadha) /
Dwunasty dzień bitwy

7.24. Pojedynki (Dvaṃdva-yuddha)

Streszczenie rozdziału:

1–4 Sańdźaja kontynuuje opowieść – Drona wstrzymany przez powracające siły Pandawów, podnosząca morale przemowa Durjodhany.
5–61 Opisy kolejnych pojedynków oparte na podobnym schemacie: atakujący wojownik z armii Pandawów i jego oponent z armii Kaurawów (powtarzający się motyw: „wnet od Drony go odgrodził”), bohaterowie dobierani według podobieństwa wieku i wzajemnej wrogości.

saṃjaya uvāca
mahad bhairavam āsīn naḥ
saṃnivṛtteṣu pāṇḍuṣu |
dṛṣṭvā droṇaṃ chādyamānaṃ
tair bhāskaram ivāmbudaiḥ ||7,24.1||

taiś coddhūtaṃ rajas tīvram
avacakre camūṃ tava |
tato hatam amanyāma
droṇaṃ dṛṣṭipathe hate ||7,24.2||

tāṃs tu śūrān maheṣvāsān
krūraṃ karma cikīrṣataḥ |
dṛṣṭvā duryodhanas tūrṇaṃ
svasainyaṃ samacūcudat ||7,24.3||

yathāśakti yathotsāhaṃ
yathāsattvaṃ narādhipāḥ |
vārayadhvaṃ yathāyogaṃ
pāṇḍavānām anīkinīm ||7,24.4||

tato durmarṣaṇo bhīmam
abhyagacchat sutas tava |
ārād dṛṣṭvā kiran bāṇair
icchan droṇasya jīvitam ||7,24.5||

taṃ bāṇair avatastāra
kruddho mṛtyum ivāhave |
taṃ ca bhīmo 'tudad bāṇais
tadāsīt tumulaṃ mahat ||7,24.6||

ta īśvarasamādiṣṭāḥ
prājñāḥ śūrāḥ prahāriṇaḥ |
bāhyaṃ mṛtyubhayaṃ kṛtvā
pratyatiṣṭhan parān yudhi ||7,24.7||

kṛtavarmā śineḥ putraṃ
droṇaprepsuṃ viśāṃ pate |
paryavārayad āyāntaṃ
śūraṃ samitiśobhanam ||7,24.8||

taṃ śaineyaḥ śaravrātaiḥ
kruddhaḥ kruddham avārayat |
kṛtavarmā ca śaineyaṃ
matto mattam iva dvipam ||7,24.9||

saindhavaḥ kṣatradharmāṇam
āpatantaṃ śaraughiṇam |
ugradhanvā maheṣvāsaṃ
yatto droṇād avārayat ||7,24.10||

kṣatradharmā sindhupateś
chittvā ketanakārmuke |
nārācair bahubhiḥ kruddhaḥ
sarvamarmasv atāḍayat ||7,24.11||

athānyad dhanur ādāya
saindhavaḥ kṛtahastavat |
vivyādha kṣatradharmāṇaṃ
raṇe sarvāyasaiḥ śaraiḥ ||7,24.12||

yuyutsuṃ pāṇḍavārthāya
yatamānaṃ mahāratham |
subāhur bhrātaraṃ śūraṃ
yatto droṇād avārayat ||7,24.13||

subāhoḥ sadhanurbāṇāv
asyataḥ parighopamau |
yuyutsuḥ śitapītābhyāṃ
kṣurābhyām acchinad bhujau ||7,24.14||

rājānaṃ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ
dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram |
veleva sāgaraṃ kṣubdhaṃ
madrarāṭ samavārayat ||7,24.15||

taṃ dharmarājo bahubhir
marmabhidbhir avākirat |
madreśas taṃ catuḥṣaṣṭyā
śarair viddhvānadad bhṛśam ||7,24.16||

tasya nānadataḥ ketum
uccakarta sakārmukam |
kṣurābhyāṃ pāṇḍavaśreṣṭhas
tata uccukruśur janāḥ ||7,24.17||

tathaiva rājā bāhlīko
rājānaṃ drupadaṃ śaraiḥ |
ādravantaṃ sahānīkaṃ
sahānīko nyavārayat ||7,24.18||

tad yuddham abhavad ghoraṃ
vṛddhayoḥ sahasenayoḥ |
yathā mahāyūthapayor
dvipayoḥ saṃprabhinnayoḥ ||7,24.19||

vindānuvindāv āvantyau
virāṭaṃ matsyam ārcchatām |
sahasainyau sahānīkaṃ
yathendrāgnī purā balim ||7,24.20||

tad utpiñjalakaṃ yuddham
āsīd devāsuropamam |
matsyānāṃ kekayaiḥ sārdham
abhītāśvarathadvipam ||7,24.21||

nākuliṃ tu śatānīkaṃ
bhūtakarmā sabhāpatiḥ |
asyantam iṣujālāni
yāntaṃ droṇād avārayat ||7,24.22||

tato nakuladāyādas
tribhir bhallaiḥ susaṃśitaiḥ |
cakre vibāhuśirasaṃ
bhūtakarmāṇam āhave ||7,24.23||

sutasomaṃ tu vikrāntam
āpatantaṃ śaraughiṇam |
droṇāyābhimukhaṃ vīraṃ
viviṃśatir avārayat ||7,24.24||

sutasomas tu saṃkruddhaḥ
svapitṛvyam ajihmagaiḥ |
viviṃśatiṃ śarair viddhvā
nābhyavartata daṃśitaḥ ||7,24.25||

atha bhīmarathaḥ śālvam
āśugair āyasaiḥ śitaiḥ |
ṣaḍbhiḥ sāśvaniyantāram
anayad yamasādanam ||7,24.26||

śrutakarmāṇam āyāntaṃ
mayūrasadṛśair hayaiḥ |
caitrasenir mahārāja
tava pautro nyavārayat ||7,24.27||

tau pautrau tava durdharṣau
parasparavadhaiṣiṇau |
pitṝṇām arthasiddhyarthaṃ
cakratur yuddham uttamam ||7,24.28||

tiṣṭhantam agrato dṛṣṭvā
prativindhyaṃ tam āhave |
drauṇir mānaṃ pituḥ kurvan
mārgaṇaiḥ samavārayat ||7,24.29||

taṃ kruddhaḥ prativivyādha
prativindhyaḥ śitaiḥ śaraiḥ |
siṃhalāṅgūlalakṣmāṇaṃ
pitur arthe vyavasthitam ||7,24.30||

pravapann iva bījāni
bījakāle nararṣabha |
drauṇāyanir draupadeyaṃ
śaravarṣair avākirat ||7,24.31||

yas tu śūratamo rājan
senayor ubhayor mataḥ |
taṃ paṭaccarahantāraṃ
lakṣmaṇaḥ samavārayat ||7,24.32||

sa lakṣmaṇasyeṣvasanaṃ
chittvā lakṣma ca bhārata |
lakṣmaṇe śarajālāni
visṛjan bahv aśobhata ||7,24.33||

vikarṇas tu mahāprājño
yājñaseniṃ śikhaṇḍinam |
paryavārayad āyāntaṃ
yuvānaṃ samare yuvā ||7,24.34||

tatas tam iṣujālena
yājñaseniḥ samāvṛṇot |
vidhūya tad bāṇajālaṃ
babhau tava suto balī ||7,24.35||

aṅgado 'bhimukhaḥ śūram
uttamaujasam āhave |
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ
vatsadantair avārayat ||7,24.36||

sa saṃprahāras tumulas
tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ |
sainikānāṃ ca sarveṣāṃ
tayoś ca prītivardhanaḥ ||7,24.37||

durmukhas tu maheṣvāso
vīraṃ purujitaṃ balī |
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ
kuntibhojam avārayat ||7,24.38||

sa durmukhaṃ bhruvor madhye
nārācena vyatāḍayat |
tasya tad vibabhau vaktraṃ
sanālam iva paṅkajam ||7,24.39||

karṇas tu kekayān bhrātṝn
pañca lohitakadhvajān |
droṇāyābhimukhaṃ yātāñ
śaravarṣair avārayat ||7,24.40||

te cainaṃ bhṛśasaṃkruddhāḥ
śaravrātair avākiran |
sa ca tāṃś chādayām āsa
śarajālaiḥ punaḥ punaḥ ||7,24.41||

naiva karṇo na te pañca
dadṛśur bāṇasaṃvṛtāḥ |
sāśvasūtadhvajarathāḥ
parasparaśarācitāḥ ||7,24.42||

putras te durjayaś caiva
jayaś ca vijayaś ca ha |
nīlaṃ kāśyaṃ jayaṃ śūrās
trayas trīn pratyavārayan ||7,24.43||

tad yuddham abhavad ghoram
īkṣitṛprītivardhanam |
siṃhavyāghratarakṣūṇāṃ
yathebhamahiṣarṣabhaiḥ ||7,24.44||

kṣemadhūrtibṛhantau tau
bhrātarau sātvataṃ yudhi |
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ
śarais tīkṣṇais tatakṣatuḥ ||7,24.45||

tayos tasya ca tad yuddham
atyadbhutam ivābhavat |
siṃhasya dvipamukhyābhyāṃ
prabhinnābhyāṃ yathā vane ||7,24.46||

rājānaṃ tu tathāmbaṣṭham
ekaṃ yuddhābhinandinam |
cedirājaḥ śarān asyan
kruddho droṇād avārayat ||7,24.47||

tam ambaṣṭho 'sthibhedinyā
niravidhyac chalākayā |
sa tyaktvā saśaraṃ cāpaṃ
rathād bhūmim athāpatat ||7,24.48||

vārdhakṣemiṃ tu vārṣṇeyaṃ
kṛpaḥ śāradvataḥ śaraiḥ |
akṣudraḥ kṣudrakair droṇāt
kruddharūpam avārayat ||7,24.49||

yudhyantau kṛpavārṣṇeyau
ye 'paśyaṃś citrayodhinau |
te yuddhasaktamanaso
nānyā bubudhire kriyāḥ ||7,24.50||

saumadattis tu rājānaṃ
maṇimantam atandritam |
paryavārayad āyāntaṃ
yaśo droṇasya vardhayan ||7,24.51||

sa saumadattes tvaritaś
chittveṣvasanaketane |
punaḥ patākāṃ sūtaṃ ca
chatraṃ cāpātayad rathāt ||7,24.52||

athāplutya rathāt tūrṇaṃ
yūpaketur amitrahā |
sāśvasūtadhvajarathaṃ
taṃ cakarta varāsinā ||7,24.53||

rathaṃ ca svaṃ samāsthāya
dhanur ādāya cāparam |
svayaṃ yacchan hayān rājan
vyadhamat pāṇḍavīṃ camūm ||7,24.54||

musalair mudgaraiś cakrair
bhiṇḍipālaiḥ paraśvadhaiḥ |
pāṃsuvātāgnisalilair
bhasmaloṣṭhatṛṇadrumaiḥ ||7,24.55||

ārujan prarujan bhañjan
nighnan vidrāvayan kṣipan |
senāṃ vibhīṣayann āyād
droṇaprepsur ghaṭotkacaḥ ||7,24.56||

taṃ tu nānāpraharaṇair
nānāyuddhaviśeṣaṇaiḥ |
rākṣasaṃ rākṣasaḥ kruddhaḥ
samājaghne hy alambusaḥ ||7,24.57||

tayos tad abhavad yuddhaṃ
rakṣogrāmaṇimukhyayoḥ |
tādṛg yādṛk purā vṛttaṃ
śambarāmararājayoḥ ||7,24.58||

evaṃ dvaṃdvaśatāny āsan
rathavāraṇavājinām |
padātīnāṃ ca bhadraṃ te
tava teṣāṃ ca saṃkulam ||7,24.59||

naitādṛśo dṛṣṭapūrvaḥ
saṃgrāmo naiva ca śrutaḥ |
droṇasyābhāvabhāveṣu
prasaktānāṃ yathābhavat ||7,24.60||

idaṃ ghoram idaṃ citram
idaṃ raudram iti prabho |
tatra yuddhāny adṛśyanta
pratatāni bahūni ca ||7,24.61||

Sańdźaja rzekł:
1 Gdy Pandowie zawrócili,
strach olbrzymi nas obleciał,
widząc Dronę zakrytego
jak Dnia Twórcę w gęstych chmurach.

2 Ostry pył przez nich wzniecony
obległ całą twoją armię,
a gdy zakrył zasięg wzroku:
„Zginął Drona!” – mniemaliśmy.

3 Gdy ich ujrzał Durjodhana,
łuczników i bohaterów,
żądnych krwi i okrucieństwa,
podniósł armii swej morale:

4 „Ile siły, entuzjazmu,
życia w was, włodarze ludów,
wojsko Pandów zatrzymajcie!
Odpowiednio do warunków”.

5 Wówczas syn twój Durmarszana
Bhimę szturmem atakował,
w dali widząc go, słał strzały,
chcąc ocalić życie Drony.

6 Strzałami całego zakrył,
podczas boju, jak śmierć wściekły,
Bhima również go ugodził
i rozgorzał bój zajadły.

7 Woje, których Bóg naznaczył,
mądrzy i niezwykle dzielni,
strach od siebie oddalili
i stawili czoła wrogom.

8 Krytawarman, władco ludów,
gdy nadciągał syn Śiniego*,
który pragnął dopaść Dronę
i wśród zgromadzenia jaśniał,
wstrzymał tego bohatera.

9 Syn Śiniego chmarę bełtów
wściekły sypnął na wściekłego,
Krytawarman zaś szalony
w szalonego jak słoń godził.

10 Władca Sindhu* z groźnym łukiem,
zwarty, gdy nadciągał łucznik
Kszatradharman*, sypiąc strzały,
wnet od Drony go odgrodził.

11 Kszatradharman ściął w odwecie
władcy Sindhu łuk i godło
i witalne punkty przeszył,
gniewny, żelaznymi strzały.

12 Ten zaś inny łuk pochwycił,
Sindhu król o sprawnych dłoniach,
i Kszatradharmana zranił
w boju bełtami z żelaza.

13 Subahu, gotów do walki,
chronił Dronę przed Jujutsu*,
swoim bratem, bohaterem,
który walczył dla Pandawów.

14 Gdy Subahu bełty ciskał,
Jujutsu dwiema strzałami:
białą, żółtą*, z grotem brzytwą,
obciął jego dwa ramiona
niczym dwie żelazne sztaby,
co dzierżyły łuk i strzałę.

15 Najlepszego z synów Pandu,
Judhiszthirę, Króla Prawa,
władca Madry* w pędzie wstrzymał,
niczym brzeg wzburzone morze.

16 Prawa Król wieloma strzały
przeszył jego czułe punkty,
władca Madry sześćdziesiątką
oraz czwórką strzał go trafił
i donośny okrzyk wydał.

17 Gdy tak ryczał, ściął syn Pandu
z ostrzem brzytwy dwiema strzały
jego sztandar razem z łukiem,
ludzie wokół zapłakali.

18 Podobnie ostrymi strzały
król Bahlików* ze swą rotą
króla Drupadę z zastępem,
gdy nadciągał, wstrzymał w pędzie.

19 Srogi bój wówczas rozgorzał
obu starców i ich armii,
jak przywódców dwóch stad słoni,
gdy amokiem* są dotknięte.

20 Winda oraz Anuwinda,
ci z Awanti z wojskiem wpadli
na Wiratę z Matsjów niczym
Indra z Agnim na Baliego.

21 Chrobrych wozów, koni, słoni
chaotyczne owo starcie
Matsjów było z Kekajami
niczym bogów z asurami.

22 Bhutakarman, włodarz wiecu,
sam powstrzymał Śatanikę,
który był Nakuli synem,
biegł ciskając strzał potoki
i od Drony go odciągnął.

23 Syn Nakuli niedźwiedzimi
trzema ostrymi strzałami
w walce Bhutakarmanowi
obciął głowę i ramiona.

24 Sutasomę* zaś dzielnego,
gdy wysyłał strzał potoki,
przeciw Dronie się zwróciwszy,

25 Wiwinśati* w pędzie wstrzymał.
Sutasoma rozwścieczony
w stryja wnet Wiwinśatiego
strzały szył co prosto lecą,
lecz go zbrojny nie pokonał.

26 Wówczas Bhimaratha* Śalwę
razem z końmi i woźnicą
wysłał do pałacu śmierci
sześcioma ostrymi strzały,
żelaznymi i szybkimi.

27 Gdy nadciągał Śrutakarman*
na jak pawie barwnych koniach,
książę, wnuk twój, go powstrzymał,
co jest synem Ćitraseny*.

28 Obaj ci twoi wnukowie,
żądni stanąć twarz w twarz w walce,
dla korzyści swoich ojców,
niezmożeni bój toczyli.

29 Z przodu ujrzał stojącego
Pratiwindhję* w starciu owym
Drony syn* i z woli ojca
tropiącymi go zasypał.

30 Rozsierdzony Pratiwindhja
setką swoich bełtów przeszył
tego, który żył dla ojca
i lwi ogon miał w swym godle.

31 Tak jak deszcz podlewa ziarna
w porze siewu, tak syn Drony
potomka Draupadi zalał,
byku, strugą strzał rzęsistą.

32 On jest pierwszym z bohaterów*,
w obu armiach poważanym,
tego pogromcę złodziei
Lakszmana* zatrzymał w pędzie.

33 Ściął on miotacz strzał Lakszmany
oraz sztandar, o Bharato.
Gdy bełtami szył w Lakszmanę,
jakże pięknym się wydawał.

34 Kiedy Śikhandin nadciągał,
syn młodziutki Jadźńaseny,
wówczas wstrzymał go młodzieniec
Wikarna* podczas potyczki.

35 Siecią strzał syn Jadźńaseny
go otoczył z każdej strony,
lecz on strącił tę sieć bełtów
i zajaśniał syn twój silny.

36 Gdy ku Dronie był zwrócony
i nacierał Uttamaudźas,
to Angada doń się zwrócił
i zatrzymał bohatera
strzałami jak zęby cielca.

37 Potyczka tych lwów wśród ludzi
srogą wrzawą się rozniosła,
jak i im, tak wszystkim wojom
uciech wielkich przysparzając.

38 Gdy ku Dronie był zwrócony
i nacierał Kuntibhodźa,
to Durmukha, wielki łucznik
oraz siłacz, go zatrzymał.

39 On zaś między brwi ugodził
Durmukhę żelazną strzałą
tak, że lśniło jego lico
niczym lotos wraz z łodygą.

40 Gdy Kekajów pięciu braci
z miedzianymi proporcami
przeciw Dronie się zwróciło,
wówczas Karna ich powstrzymał,
posyłając bełtów deszcze.

41 Wielce wściekli chmarą bełtów
Karnę wówczas zasypali,
on w odwecie ich zakrywał
siecią strzał wciąż uwalnianych.

42 Nic już wokół nie widzieli
ani Karna, ni tych pięciu,
sypiąc wzajem na się strzały,
nimi skryci z proporcami,
z końmi, wozem i woźnicą.

43 Twój syn dzielny Durjodhana
oraz Dźaja i Widźaja
Nilę, Dźaję, króla Kaśi –
trójka trójkę zatrzymała.

44 Przeraźliwy bój rozgorzał,
co patrzących wznosił ducha,
lwa, tygrysa oraz hieny
z bykiem, słoniem i bawołem.

45 Strzałami o ostrych grotach
Kszemadhurti i Bryhanta
dwaj bracia cięli Satwatę*,
który ciągnął wprost na Dronę.

46 Pojedynek tego męża
z dwójką braci zdał się cudem,
niczym lwa z dwoma słoniami
w lesie podczas ich amoku*.

47 Ćedich król*, ciskając strzały,
wściekły, od Drony odgrodził
jednego z władców Ambaszthów*,
który bojem się napawał*.

48 W odpowiedzi król z Ambaszthów
szył go grotem tnącym kości,
ugodzony łuk wypuścił
i z rydwanu spadł na ziemię.

49 Krypa dziecię Śaradwanta,
choć sam wielki, niewielkimi
bełtami Dronę osłonił
przed tym Wardhakszemim z Wrysznich,
który wściekłość uosabiał.

50 Ci, którzy obserwowali
tych wszechstronnych wojów w boju,
Krypę i potomka Wrysznich,
zafascynowani starciem,
świata wokół nie widzieli.

51 Powiększając sławę Drony,
książę, dziecię Somadatty,
wstrzymał w pędzie Manimanta,
co był w boju niestrudzony.

52 Przeciął dziecku Somadatty*
miotacz strzał i ściął mu godło,
a następnie zrzucił z wozu
sztandar, parasol, woźnicę.

53 Zeskoczywszy w mig z rydwanu,
ten co słup ma w swoim godle*,
gromca wrogów, przednim z mieczy
ciął go oraz jego konie,
sztandar, rydwan i woźnicę.

54 Na rydwanie znowu stanął,
łuk kolejny ujął w dłonie,
sam prowadząc, królu, konie,
zdmuchnął szyki synów Pandu.

55 Z maczugami, toporami,
kołem, procą i młotami,
z chmurą pyłu, ognia, wiatru
i z popiołem z drzew, traw, ziemi

56 przewracając, rozdzierając,
łamiąc, rozjeżdżając, niszcząc,
zabijając, odrzucając,
Ghatotkaća wtem nadciągnął
i napełnił wojska strachem,
pragnąc dostać się do Drony.

57 Więc rakszasa Alambusza
wszelakimi orężami
do ciskania, kłucia, cięcia,
wściekły na rakszasę natarł.

58 Bój, co wszczął się między tymi
przywódcami wśród rakszasów,
był jak drzewiej sparowanie
Śambary i króla bogów.

59 Setki były pojedynków
słoni, koni, rydwanników
i piechoty, chwała tobie,
między twymi i wrogami,
którzy tam się z sobą bili.

60 Takiej bitwy nikt nie widział
wcześniej, ni nie o niej słyszał,
jaka rozgorzała między
żądnymi zagłady Drony
i chcącymi go ochronić.

61 W niej widziano pojedynki
wszędzie wokół się toczące:
nader srogie, wielobarwne
albo dzikie, o mój panie.